Przypisy

zarzezany — zabity (nożem). [przypis redakcyjny]

zarzut robi Anglik (…) — Adam Smith, The Theory of Moral Sentiments, p. I sec. 2, ch. I p. 41 (1761). [przypis redakcyjny]

zaś duński od więźnia — jeżeli kopista nie pomylił, to więzień byłby tu użyty w znaczeniu czynnym: ten, co co więzi (por. przekupień); być może jest to pomyłka i powinno być: „więźniem od Helego”. [przypis redakcyjny]

zaśle — wyśle. [przypis redakcyjny]

zaślubiono było (starop.) — obiecane [było]. [przypis redakcyjny]

zaś — z Warszawy. [przypis redakcyjny]

zasada formowa — principium formale; zasada w języku scholastyki średniowiecznej, według której kształcą się formy. [przypis redakcyjny]

zasadka (daw.) — zasadzka. [przypis redakcyjny]

zasadka (starop. forma) — zasadzka. [przypis redakcyjny]

Zasadniczym rysem mojej teorii (…) — Schopenhauer charakteryzuje tu sam trafnie swoją filozofię. Por. Überweg, op. cit., s. 102. [przypis redakcyjny]

Zasady — ułożone przez Ignacego Potockiego Zasady do poprawy Rządu, przedłożone Sejmowi 17 grudnia 1789 w imieniu wybranej 7 września tzw. Deputacji do formy Rządu, pod przewodnictwem biskupa Krasińskiego. [przypis redakcyjny]

Zasady, z których wyprowadzają się powyższe reguły, zostały ustalone w „Umowie społecznej” — por. Wstęp. [przypis redakcyjny]

Zasadzając swoją niezwyciężoność na baśniach — wojna z innowiercami jest dla wyznawców islamu wojną świętą, podjętą w sprawie Boga, który nie może być zwyciężony. [przypis redakcyjny]

zasadzone — nastawione umyślnie. [przypis redakcyjny]

zasępiwszy nos — nie ochoczo, nie wesoło. [przypis redakcyjny]

zasekwestrować — sądownie zająć majątek w celu zapewnienia roszczeń. [przypis redakcyjny]

zasiadacz — zapewne: spodnie. Linde tego znaczenia nie zna. Oryginał nie daje też żadnej wskazówki, gdyż tłumacz widocznie źle pojąwszy to miejsce, dał też zupełnie chybione tłumaczenie. Ariost mówi tylko o „szarłatnym nasuwniu” (vestir vermiglio), na którym była haftowana kiść prosa (una pannocchia) z całym źdźbłem (con tutto il gambo). [Piotr] Kochanowski pomieszawszy pannocchia z panno (sukno, odzienie), a gambo z gamba (noga), wprowadził do tekstu drugą część ubrania, ów zagadkowy zasiadacz, okrywający nogi, którego w oryginale nie ma. [przypis redakcyjny]

zasiadł w prawie takim — podlega takiemu prawu. [przypis redakcyjny]

zasiewku (…) niepochybna wiara — pewna wiara w to, co wyrośnie po zasianiu. [przypis redakcyjny]

Zasławek — nazwa fikcyjna. [przypis redakcyjny]

Zasław — miasto na Wołyniu, na wsch. od Krzemieńca. [przypis redakcyjny]

Zasław — nazwa miejscowości fikcyjnej nie mającej nic wspólnego z rzeczywistym Zasławiem na Ukrainie. [przypis redakcyjny]

Zasławski-Ostrogski, Władysław Dominik (1618–1656) — książę, koniuszy wielki koronny i starosta łucki, jeden z najbogatszych magnatów Korony. [przypis redakcyjny]

Zasłona lekka, przejrzysz w jej przeźroczy — Myśl ukryta pod zasłoną prawdy jest następna: Nie światło, ale nocna ciemność grozi nam niebezpieczeństwem; ponieważ zakrywa przed nami wroga i nam pod fałszywym go obrazem przedstawia. W ciemności pokazuje się nam wąż kusiciel, który, jeślibyśmy go w dzień biały widzieli, obudziłby tylko w nas wstręt i grozę. Ale i w nocy nie może on nam szkodzić, jeśli sami uznamy, że jesteśmy w ciemności; jeśli z wierzącą i pełną nadziei duszą oczekujemy przyjścia nowego światła z myślą wzniesioną do nieba. Z wysokości nieba widzimy zstępujących do nas aniołów stróżów, których blasku oko nie znosi, lecz których moc tajemnicza zemdloną duszę podnosi i umacnia. Dostrzegamy w ich ręku miecz sprawiedliwości, przeznaczony bronić dobrych, a złych karać. A w chwili, kiedy w świadomości błędów naszych przerażeni jesteśmy nim, ten pokazuje nam nadłamane ostrze miłosierdzia, które wobec szczerego usiłowania przyszłej poprawy wszystkie przeszłe błędy nam przebacza. [przypis redakcyjny]

zasłoniwszy psiną oczy (starop.) — bezwstydnie. [przypis redakcyjny]

zasłoniwszy psiną oczy (starop.) — zaprzedawszy psu oczy, bez wstydu. [przypis redakcyjny]

zasługą (…) pobożności (…) jedna (…) wyżej od nas stoi — Św. Klara z zakonu franciszkanek, do którego należała Pikarda. [przypis redakcyjny]

zasługi — tu: płaca. [przypis redakcyjny]

zasługi — wynagrodzenie miesięczne lub roczne. [przypis redakcyjny]

zasługi — wysłużony żołd. [przypis redakcyjny]

Zasługuje to na uwagę (…) rzymskich — [patrz: Spence, Polymetis Dial.,] p. 134 [przypis redakcyjny]

zasmęcony — zasmucony (por. smętek: smutek). [przypis redakcyjny]

Zaspokoiłem twe pierwsze pytanie — Pierwsze było pytanie, jak wiemy z pieśni poprzedniej: kim jest ten błogosławiony, na które Justynian odpowiedział. Teraz poeta chce z ust błogosławionego usłyszeć historyczną wiadomość o początku, rozwoju i ustaleniu świętego państwa rzymskiego, którego godłem jest orzeł. [przypis redakcyjny]

zasreszyć się (daw.) — rozprzęgnąć się, rozproszyć. [przypis redakcyjny]

zastąpić od spasi (daw.) — przeszkodzić (aby nie wypasali). [przypis redakcyjny]

zastąpić — tu: ponieść koszta, wydatki. [przypis redakcyjny]

zastąpić — tu: zająć. [przypis redakcyjny]

zastałem już u siebie Bohdana — Zaleskiego. [przypis redakcyjny]

zastanawiać się (starop.) — zatrzymywać się, stawać. [przypis redakcyjny]

zastanowić się (starop.) — zatrzymać się. [przypis redakcyjny]

zastawić się (daw.) — oprzeć się. [przypis redakcyjny]

zastęp święty (…) Drugi — Zastęp aniołów, który nie upadł, a zatem zbawienia przez krew i mękę Chrystusową nie potrzebował. Zastęp ten ciągle latający ogląda Boga i śpiewa pieśń jego chwały. [przypis redakcyjny]

zastole (daw.) — miejsce za stołem. [przypis redakcyjny]

zastole (daw.) — miejsce za stołem (wedle urzędu zasiadane). [przypis redakcyjny]

Zastukał (…) ni chodu śpiesznych kroków — Cała ta scena przypomina analogiczny powrót Konrada w Korsarzu (III, 19) tam też: „He knock'd, and loudly footstep nor reply”. [przypis redakcyjny]

zasuć (daw.) — zasypać. [przypis redakcyjny]

zasuszy pióra — odrośnie. [przypis redakcyjny]

zasuty (daw.) — zasypany. [przypis redakcyjny]

za swemi/ Rodzicami się modli — modli się za swych rodziców. [przypis redakcyjny]

(…) za swe własne liczy — ostatnie słowa (za swe własne liczy) odcięto przy oprawie, a uzupełniła je późniejsza ręka. W rkpsie Ossol. wiersz ten brzmi: Co w tobie wszytko szczęście swe na świecie liczy. [przypis redakcyjny]

zaszczep — tu: zaczyn. [przypis redakcyjny]

zaszczyta (z ros.) — obrona. [przypis redakcyjny]

zaszczyt (daw.) — obrona; por. daw. szczyt: tarcza. [przypis redakcyjny]

zaszczyt (daw.) — obrona. [przypis redakcyjny]

zaszczyt (daw., z ros.) — obrona. [przypis redakcyjny]

zaszczyt — obrona. [przypis redakcyjny]

zaszczyt — powaga, szacunek. [przypis redakcyjny]

zaszczyt (starop.) — tarcza, obrona. [przypis redakcyjny]

zaszczyt — tu: zaleta. [przypis redakcyjny]

zaszłapować (daw.) — zastępować. [przypis redakcyjny]

zaszłe — tu: będące w mocy. [przypis redakcyjny]

zasznurzyć — dziś: zasznurować. [przypis redakcyjny]

zaszpuntowanej — zatkanej, zabitej. [przypis redakcyjny]

zatabaczony(starop.) — zabrudzony tabaką lub niechlujny; staromodny. [przypis redakcyjny]

zatajać — ukrywać. [przypis redakcyjny]

Za tak zuchwałe zejście Tezeusza — Tezeusz z przyjacielem swoim Pirytouszem zstąpił do piekieł, gdy ten chciał porwać Prozerpinę. Obaj byli uwięzieni w piekle, aż przyszedł Herkules i Tezeusza uwolnił. Furie piekielne przyzywają tu pomocy Meduzy, ażeby jej widokiem skamieniały poeta z piekła jak Tezeusz nie wyszedł. [przypis redakcyjny]

za tego świata — za naszych czasów. [przypis redakcyjny]

za to, coś dał Jerzemu — Jerzy Lubomirski. [przypis redakcyjny]

Zatoka Sarońska — zatoka pomiędzy Attyką a Argolidą. [przypis redakcyjny]

zatopiłeś mi sztylet prosto, prosto w serce — mowa o liście z dnia 25 maja, w którym Reeve pisał m.in.: „W Genewie nie jesteś jeszcze Polakiem; trzeba, byś coś poświęcił. Jeśli nie możesz wyjechać bez narażenia się na uwięzienie, daj się zaaresztować, 200 fr. wystarczy Ci, by, przeszedłszy granicę pieszo w nocy, przyjechać do Paryża, a gdy raz przedostaniesz się za Morez, już o paszporty nie pytają. Co do mnie, mój drogi, złym jestem przyjacielem i człowiekiem o dziwnej słabości. Uległem energii Jakubowskiego, uprzejmości starego Lombarda, a przede wszystkiem niezdecydowaniu Mickiewicza wtedy, gdy trzeba było jedynie iść za własnym rozumem i radzić się tylko swego sumienia. Powinienem był zabrać Cię ze sobą za wszelką cenę. Wielki błąd. Jednak mimo że, według wyrażenia Morawskiego, każdy upływający dzień jest dla Ciebie straconą wiecznością, nie wszystko jeszcze stracone, jeszcze nie jest za późno; bramy zbawienia tylko powoli się zamykają, przejdziesz przez nie jeszcze. Już od dawna było wiadomo, że ojciec Twój bawi w Petersburgu, lecz pułkownik powiedział mi wczoraj, że według wiadomości, otrzymanych od jednego Rosjanina, jest on w zupełnej rozpaczy, z nikim się już nie widuje i płacze całemi dniami. To nie akademicy napadli na niego podczas rewolucji, przeciwnie, bronili go oni przed tłumem, który go zwlókł z konia. To nie ma dla Ciebie znaczenia, za to się płaci zapomnieniem. Z pewnością, kochany, Twoje przybycie jest jedynym sposobem, by błąd naprawić. Synowie Haukego stanęli w rzędzie liberałów w kwadrans po śmierci swego ojca. Ty nie jesteś w tem położeniu. Ojciec Zamojskich jest w Petersburgu, a pięciu jego synów gdzież jest? Kocham Cię, jak nigdy żadnego nie kochałem człowieka i jak nigdy żadnego kochać nie będę. Dlatego Cię popycham, jak gdybym chciał Cię ukarać. — Działaj, a nie będziesz osamotnionym!”. Powiedziałem Morawskiemu, żeś chory. „Jeśli nie jest umierający”, odpowiedział — „może ruszyć w drogę, a jeśli jest umierający, niech się każe zanieść, żeby umrzeć na ziemi wolnej Polski”. [przypis redakcyjny]

za towarzysz — jako towarzysze. [przypis redakcyjny]

Za to, żeś nic nie kochał — słowa zwrócone do Henryka są sformułowaniem zarzutów pod adresem całej arystokracji. Kleiner przytacza słowa o arystokracji z listu Krasińskiego do Reeve'a: „Przeminiemy wszyscy jako pył, dla niczego nie uczuwszy podziwu, nic realnego nie ukochawszy, a znienawidziwszy wiele” (list z 6 I 1833, Correspondance, t. II, s. 28). [przypis redakcyjny]

zatracił — w rękopisie: zatracioł. [przypis redakcyjny]

zatradowanej — zajętej na rzecz wierzyciela. [przypis redakcyjny]

zatrudnić — utrudnić, przeszkodzić. [przypis redakcyjny]

Za trzewik mi zastępuje — umizga się do mnie (następuje na nogę w tańcu). [przypis redakcyjny]

zatrzymał mię strumień — Strumień, który tu płynie, jak się dowiemy w następnych pieśniach, jest to Lete, według starożytnej mitologii, woda niepamięci. Ziemska szczęśliwość, zawarowana oczyszczeniem duszy ze zmaz grzechowych, wtedy tylko będzie zupełną, kiedy dręczące nas przypomnienie uprzednich grzechów z duszy naszej wygładzim. [przypis redakcyjny]

Zatrzymali je jedynie duchowni, ponieważ nie mieli interesu w zamianie. Różnice stanów i godności polegały jedynie na wysokości okupów, jak to ukażę gdzie indziej. Otóż, osobne prawa dały im okupy równie korzystne, jak mieli Frankowie: zachowali tedy prawo rzymskie. — Patrzcie kapitularze dodane do prawa salickiego w Lindembroch, pod koniec tego prawa, i rozmaite kodeksy praw barbarzyńskich, co do przywilejów duchownych w tym względzie. Patrzcie też list Karola Wielkiego do Pepina, twego syna, króla Włoch, z r. 807, gdzie jest powiedziane, że duchowny ma otrzymać potrójny okup. [przypis redakcyjny]

zatrzymane myto — wstrzymana zapłata. [przypis redakcyjny]

zatrzymanie (starop.) — więzienie. [przypis redakcyjny]

Zatta — miasto Xativa albo San Felipe w prowincji Walencji w Hiszpanii. [przypis redakcyjny]

zatyłek — część tylna (tu: hełmu). [przypis redakcyjny]

zatyłek (hełmu) — część tylna. [przypis redakcyjny]

za tym (starop.) — potem. [przypis redakcyjny]

zaunywno (ros.) — smętnie, płaczliwie. [przypis redakcyjny]

za „uśmierienie polskiego miatieża” (z ros.) — za uśmierzenie polskiego buntu (powstania styczniowego). [przypis redakcyjny]

Za uwiezione Palladium kryjomie — Palladium, posąg, od którego zawisł los Troi, wykradli Odyseusz i Diomedes. [przypis redakcyjny]

zawadzić — tu: przynieść szkodę (por. zawada: przeszkoda). [przypis redakcyjny]

zawadzić — tu: uderzyć. [przypis redakcyjny]

zawarcie (daw.) — zamknięcie. [przypis redakcyjny]

zawarła (daw.) — [tu:] postanowiła. [przypis redakcyjny]

zawarł na umyśle — [tu:] postanowił. [przypis redakcyjny]

zawartka (daw.) — zawierucha. [przypis redakcyjny]

zawarzeć (daw.) — [tu:] skończyć. [przypis redakcyjny]

zawarzeć (starop.) — postanowić. [przypis redakcyjny]

zawdzięczać — tu: odwdzięczyć. [przypis redakcyjny]

zawdzięczając miłość — zawdzięczać w znaczeniu pierwotnym: płacić wdzięcznością, nagrodzić, wywdzięczać się za co (por. Słownik Lindego). [przypis redakcyjny]

zawdzięczając — tu: odwdzięczając się. [przypis redakcyjny]

zawiązane — książki w XVI w. miały często okładki zaopatrzone w klamry lub rzemyki do zawiązywania. [przypis redakcyjny]

zawiązany cnotą (starop.) — związany słowem rycerskim. [przypis redakcyjny]