Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 453 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | arabski | białoruski | biologia, biologiczny | czeski | dawne | filozoficzny | francuski | frazeologia, frazeologiczny | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | islandzki | łacina, łacińskie | literacki, literatura | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | niemiecki | norweski | pogardliwe | portugalski | potocznie | przenośnie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rodzaj żeński | staropolskie | turecki | ukraiński | węgierski | żeglarskie
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 3337 przypisów.
Hello, Ernest (1828–1885) — fr. pisarz katolicki, polemizował z Renanem w utworze M. Renan et la vie de Jesus. [przypis edytorski]
helmąt — rekojeść. [przypis autorski]
Helm, Brigitte, właśc. Schittenhelm, Brigitte Eva Gisela (1906–1996) — niem. aktorka lat 20. i 30. XX w. (Metropolis, Alraune, L'Atlantide). [przypis edytorski]
Helmholtza teoria, właśc. teoria Younga-Helmholtza — także: teoria trójchromatyczna, trójskładnikowa teoria widzenia barwnego; sformułowana przez Thomasa Younga (1773–1829) w roku 1802, dopracowana przez Hermanna Helmholtza (1821–1894) w 1852 r. teoria wyjaśniająca powstawanie barwnych wrażeń wzrokowych u naczelnych (w tym u człowieka) dzięki obecności w siatkówce oka trzech różnych fotoreceptorów, absorbujących światło widzialne w różnych zakresach długości fali promieniowania elektromagnetycznego. [przypis edytorski]
Helmholtz, Hermann Ludwig Ferdinand von (1821–1894) — niemiecki fizyk, fizjolog i filozof. W fizyce znany jest z zasady zachowania energii i prac z zakresu elektromechaniki i termodynamiki. Opracował teorię akomodacji oka oraz teorię widzenia barw. [przypis edytorski]
Helmholtz, Hermann von (1821–1894) — niemiecki fizyk, fizjolog i filozof; w fizyce znany jest z zasady zachowania energii i prac z zakresu elektromechaniki i termodynamiki; opracował teorię akomodacji oka oraz teorię widzenia barw. [przypis edytorski]
Helmholtz, Hermann von (1821–1894) — niemiecki lekarz, fizyk, fizjolog oraz filozof. [przypis edytorski]
Helmholz — zapewne chodzi o Hermanna von Helmholtza (1821–1894), niemieckiego fizjologa, fizyka i filozofa, który sformułował zasadę zachowania energii, zajmował się mechaniką, akustyką, termodynamiką, światłem, elektrycznością i magnetyzmem. [przypis edytorski]
Helmont, Johann Baptista van (1579–1580) — flamandzki lekarz, fizjolog, alchemik, kontynuator idei alchemii medycznej (jatrochemia), zainicjowanej przez Paracelsusa. [przypis edytorski]
heloci (gr. heilotes: jeniec)— nazwa jednej z warstw społecznych w starożytnej Sparcie, do której należeli potomkowie podbitych mieszkańców Mesenii i Lakonii; nie mieli żadnych praw, uprawiali ziemię Spartan, płacąc daninę w naturze. [przypis edytorski]
heloci — niewolnicy państwowi w Sparcie; warstwa społeczna, do której należeli potomkowie podbitych mieszkańców Mesenii i Lakonii; nie mieli żadnych praw, stanowili własność państwa i podstawową siłę roboczą na spartańskiej wsi. [przypis edytorski]
heloci — niewolnicy w Sparcie; helocki: niewolniczy. [przypis redakcyjny]
Helois — Heloiza (ok. 1098–1164), zakonnica i erudytka, potajemnie poślubiona Abélardowi. [przypis edytorski]
Heloiza — bohaterka powieści czołowego przedstawiciela sentymentalizmu Jean—Jacques Rousseau, pt. Nowa Heloiza (1761). W szkicu O romansach Krasicki zaliczy przecież między „obyczajne” i Pamelę Richardsona: „Mieści się w rodzaju tych dzieł uczciwych i Pamela; ale choć z wielu miar te księgi godne szacunku, mogą ich miejsce inne w pierwiastkowej panien edukacji zastąpić”. (I. Krasicki, Dzieła prozą, t. VI, s. 390). [przypis redakcyjny]
Heloiza — nieszczęśliwa kochanka francuskiego uczonego średniowiecznego Abelarda. Imię spopularyzowane przez sentymentalną powieść J.J. Rousseau Julia, czyli nowa Heloiza (1761). [przypis redakcyjny]
Heloiza (ok. 1098–1164) — zakonnica i erudytka, jedna z najbardziej uczonych kobiet średniowiecza; znana również ze swojego związku z teologiem i filozofem Piotrem Abelardem (1071–1142). [przypis edytorski]
Heloiza (ok. 1098–1164) — zakonnica i erudytka, potajemnie poślubiona teologowi Abélardowi (1071–1142). [przypis edytorski]
Helorus — staroż. miasto na Sycylii, w pobliżu wsch. wybrzeża, ok. 40 km na południe od Syrakuz, nad rzeką o tej samej nazwie. [przypis edytorski]
Helosciadium (biol.) — rodzaj roślin z rodziny selerowatych (baldaszkowatych) rosnących przy brzegach jezior i rzek. [przypis edytorski]
helota — niewolnik państwowy w Sparcie; helotami stawali się mieszkańcy krajów podbitych przez Spartę. [przypis edytorski]
helota — niewolnik w starożytnej Sparcie. [przypis edytorski]
helotka — tu: niewolnica (od nazwy grupy społecznej w Sparcie). [przypis edytorski]
helotyzm — niewolnictwo; heloci byli niewolnikami państwowymi w staroż. Sparcie. [przypis edytorski]
help (ang.) — tu: ratunku [przypis edytorski]
Helsingfors — Helsinki, szwedzka nazwa stolicy Finlandii. [przypis edytorski]
Helsingfors — oryginalna szwedzka nazwa miasta Helsinki. [przypis edytorski]
Helsingfors — oryginalna szwedzka nazwa miasta Helsinki; w latach 1809–1917 funkcjonowało autonomiczne Wielkie Księstwo Fińskie, wchodzące w skład imperium rosyjskiego. [przypis edytorski]
Helsonoriam et Cronoburgum (łac.) — Helsingör i Kronburg. [przypis redakcyjny]
Heluan a. Hulwan — miasto położone na wsch. brzegu Nilu, naprzeciwko ruin Memfis, w muhafazie (prowincji) Kair, ok. 20 km na płd. od centrum stolicy Egiptu, obecnie włączone do przedmieść Kairu. [przypis edytorski]
Helusia — bohaterka Książki pamiątek. [przypis redakcyjny]
Helvétius, Claude Adrien (1715–1771) — francuski filozof i literat, jeden z Encyklopedystów. [przypis edytorski]
Helvetius, Claude Adrien (1715–1771) — materialistyczny filozof epoki francuskiego oświecenia. Reprezentuje ów jej okres, który na podstawie sensualizmu (Voltaire) buduje etykę egoizmu jako własności przyrodzonej człowiekowi i pierwotnej. W pierwotnej pustce w człowieku tkwi tylko egoizm żądny zmysłowych uciech, który jako przyrodzony musi być także normą całego postępowania człowieka, uczy Helvetius. Cnoty zaś są tylko zmodyfikowanym i przystosowanym egoizmem. A całe poznanie wypływa tylko z wrażeń zmysłowych: przypadkowe wrażenia świata zewnętrznego zapisują tabulam rasam i od nich zależy wewnętrzny ustrój człowieka. Widzimy tu wpływ Locke'a, moralistów angielskich i Hume'a, widzimy sensualizm i woluntaryzm: ten egoizm jest właściwie żądzą życia (Wille zum Leben). Harmonizuje to doskonale z filozofią Schopenhauera, który również w ten sposób określa egoizm (zob. § 14. O podstawie etyki: „egoizm, tzn. żądza bytu i dobrobytu”. Człowiek jako uprzedmiotowienie (Objectivation) ślepej woli, mówi Schopenhauer, pragnącej tylko życia, musi być rdzennie egoistyczny. Wynika to z metafizycznej natury woli, która jest tylko jedna, a w każdym człowieku zawarta niepodzielnie. Jako Ἑν καὶ πᾶν, nie może się dać zniszczyć: bo gdyby jeden człowiek zginął zupełnie, musiałby zginąć cały świat. A wola chce świata. Dlatego też jest egoizm tak silny w każdym człowieku. Za jego pomocą wola broni siebie samej przed zagładą. Jest to instynkt samozachowawczy woli. Możliwe jest jedynie zaprzeczenie jej, z którego więc wynika przeciwstawienie egoizmowi altruizmu i etyki litości (Moral des Mitleids). Lecz jest to już rzeczą zbawienia. Dwa główne dzieła Helvetiusa: De l'esprit” (najlepsze, wyszło w r. 1758, spalone na żądanie duchowieństwa w r. 1759) i De l'homme, 14 tomów jego dzieł wyszło w Paryżu w r. 1796. [przypis tłumacza]
Helweci — Szwajcarzy; od nazwy staroż. celtyckiego plemienia Helwetów, którzy zamieszkiwali tereny dzisiejszej Szwajcarii. [przypis edytorski]
Helweci — Szwajcarzy; od nazwy staroż. plemienia celtyckiego, zamieszkującego obszary między Renem, Menem a Lasem Hercyńskim i migrującego począwszy od V w. p.n.e. na tereny dzisiejszej Szwajcarii; w latach 1798–1803 tam właśnie istniała Republika Helwecka. [przypis edytorski]
Helweci (z łac.) — Szwajcarzy. [przypis edytorski]
Helwecjusz a. Helvétius, Claude Adrien (1715–1771) — francuski filozof i literat, współtwórca Wielkiej encyklopedii francuskiej. [przypis edytorski]
Helwecjusz, właśc. Claude Adrien Helvétius (1715–1771) — francuski filozof, jeden z czołowych przedstawicieli oświecenia. [przypis edytorski]
helwecki — szwajcarski; od nazwy staroż. celtyckiego plemienia Helwetów, którzy zamieszkiwali tereny dzisiejszej Szwajcarii. [przypis edytorski]
helwidianie — zwolennicy poglądów Helwidiusza, autora z przełomu IV i V w., zaprzeczającego dziewictwu Marii po urodzeniu Jezusa. [przypis edytorski]
Helwidiusz — Helvidius Priscus, rzym. stoik i polityk, za sprzeciwianie się tyranii dwukrotnie wygnany, następnie stracony z rozkazu cesarza Wespazjana; jego syn, także Helwidiusz, został stracony przez Domicjana. [przypis edytorski]
heman tasz — dosł. „ucho Hamana”; trójkątne ciasto nadziewane makiem i rodzynkami, smakołyk spożywany w święto Purim. [przypis tłumacza]
Hemar, Marian, pierwotnie M. Hescheles (1901–1972) — polski poeta, satyryk, komediopisarz, autor tekstów piosenek. [przypis edytorski]
hematyt — minerał zawierający duże ilości rudy żelaza. [przypis edytorski]
Hem — Bałkan. [przypis redakcyjny]
hemiplegia — porażenie połowiczne; paraliż połowy ciała. [przypis edytorski]
hemisfera — półkula. [przypis edytorski]
hemisfera — powierzchnia połowy kuli; półkula jakiegoś globu. [przypis edytorski]
hemisferium — tu: półkula ziemska a. niebieska; hemisfera. [przypis edytorski]
hemisferna scena (z gr.) — półkula ziemska. [przypis redakcyjny]
hemistych — półwers, w poezji nowożytnej: połówka wersu wiersza wyodrębniona przez średniówkę. [przypis edytorski]
hemistych — półwers, w poezji nowożytnej: połówka wersu wyodrębniona przez średniówkę. [przypis edytorski]
hemistych (z gr.) — połówka wersu wiersza, wyodrębniona przez cezurę (średniówkę). [przypis edytorski]
He! Monsieur Riz-pain-sel!… (fr.) — He, pan Ryż-chleb-sól! Tutaj, panie urzędniku w occie! Miłej podróży, panie de Miękki… [przypis edytorski]
hemoroidy — choroba objawiająca się guzami w odbycie. [przypis edytorski]
hemoroidy — choroba odbytnicy. [przypis edytorski]
Hem (…) praestat (łac.) — „Jakżeż góruje nieraz człowiek nad człowiekiem” (Terentius Eunuchus II, 3, 1; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]
Henckell, Karl (1864–1929) — poeta niemiecki, rozpoczynający od doświadczeń naturalistycznych (Moderne Dichtercharaktere, 1885), w swych lirykach społecznych, oskarżających kapitalizm, próbował zastosować materiał statystyczny. Pisał też poematy o naturze i miłości. [przypis edytorski]
hen — daleko. [przypis edytorski]
Henek, właśc. Henryk Monderer — członek żydowskiego ruchu oporu; ur. 1921, zginął w czasie wojny. [przypis edytorski]
Heniochów, Kolchów, Taurów — Heniochowie, Kolchowie: ludy mieszkające na wschód od Morza Czarnego; Taurowie: na Krymie. [przypis tłumacza]
henneh — henna. [przypis edytorski]
Hennequin, Emil (zm. 1894) — francuski krytyk literacki. [przypis edytorski]
Henner, Jean Jacques (1829–1905) — malarz francuski, naśladowca Tycjana. [przypis edytorski]
Henoch — patriarcha biblijny, który z racji wielkiej przyjaźni z Bogiem miał być za życia wzięty do nieba; przypisywano mu apokryficzną Księgę Henocha. [przypis edytorski]
hen od kresów — zgodnie z legendą: z Ukrainy, „kresów Rzeczypospolitej”. [przypis redakcyjny]
Henríquez, Enrique (1536–1608) — portugalski jezuita, wykładał filozofię i teologię w Kordobie i Salamance. [przypis edytorski]
Henriada — epicki poemat Woltera z 1728 r., wychwalający króla Henryka IV za edykt nantejski, wprowadzający wolność wyznania i kończący wojny religijne we Francji. [przypis edytorski]
Henriada — poemat Woltera opiewający Henryka IV. [przypis tłumacza]
Henri Bergson (1859–1941) — filozof francuski. [przypis edytorski]
Henri d'Artois (1820–1883) — książę Bordeaux, nieproklamowany król Francji w dniach 2–9 sierpnia 1830 jako Henryk V, następnie legitymistyczny pretendent do tronu francuskiego; po proklamowaniu monarchii lipcowej wyjechał z kraju, używając tytułów „Henryk V” i „hrabia de Chambord”. [przypis edytorski]
Henri-Dominique Lacordaire (1802–1861) — dominikanin, fr. publicysta i polityk, zwolennik katolicyzmu liberalnego. [przypis edytorski]
Henrieta, przed laty, żegnając się ze mną… — Casanova spotkał ją był gdzieś między Rzymem a Parmą, podróżującą w kiepskim przebraniu z jakimś zacnym, lecz 60-letnim kapitanem wojsk węgierskich, w charakterze jego przyjaciółki. Casanova, uderzony zarówno jej pięknością, jak niepospolitym wykształceniem oraz wielkoświatowym obejściem, pozyskuje jej względy i na mocy polubownego układu z kapitanem zamiast do Neapolu, dokąd zmierzał, jedzie do Parmy i tam Henrietę (mówiącą notabene tylko po francusku) kapitanowi zabiera. Jadą do Genewy: spędzają ze sobą parę cudnych miesięcy. On nie wie, kto ona; ona nawet nie pyta, kto on. Unikają ludzi; żyją tylko sam na sam. Aż oto traf zdradza tajemnicę, że Henrieta jest niezmiernie zamożną francuską damą, która pozwoliła sobie użyć rekreacji na najpełniejszej swobodzie… nawet obyczajów. Henrieta bierze słowo od Casanovy, że nigdy nawet usiłować nie będzie dowiedzieć się o niej czegoś więcej, i rozstaje się z nim. O tym niepowszednim intermezzo będzie potem Casanova często wspominał… [przypis tłumacza]
Henriette von England — Henriete Anne Stuart (1644–1670), vermutlich das erste Opfer der Giftaffäre am franz. Hof und in Paris zwischen 1670 und 1680. [przypis edytorski]
Henri Meilhac (1831–1897) — fr. pisarz, członek Akademii Francuskiej, autor sztuk teatralnych i librett operetkowych, współpracował z Ludovikiem Halévym. [przypis edytorski]
Henri Murger (1822–1861) — fr. pisarz i malarz; autor Scen z życia cyganerii. [przypis edytorski]
Henryczek […] śpiewki składać umie — Henryk IV Probus (1257/8–1290) książę wrocławski, pod koniec życia również krakowski, w młodości próbował swych sił jako minnesanger. [przypis edytorski]
Henry doniósł, że otrzymał obrazy fotograficzne pod działaniem siarczku cynku (…) — [patrz:] „Comptes rendus”, CXXII, 312. [przypis autorski]
Henry, Hubert-Joseph (1846–1898) — francuski oficer wywiadu; jego przełożony, Picquart, był przekonany, że Henry sfałszował dowody, aby ostatecznie udowodnić, że Alfred Dreyfus był zdrajcą na korzyść Niemiec; fałszerstwo udowodniono w 1898, Henry został aresztowany; znaleziono go martwego w celi więziennej. [przypis edytorski]
Henryk Beyle — z włoskiego: mediolańczyk, żył, pisał, kochał. Wielbił Cimarosę, Mozarta i Szekspira. Zmarł przeżywszy lat… dnia… 18… [przypis edytorski]
Henryk Bogdański opowiada (…) — Zbiór pamiętników do historii powstania polskiego z roku 1830–31. Lwów (1882), s. 135–140. [przypis redakcyjny]
Henryk Brodaty (ok. 1168–1238) — książę wrocławski, opolski, kaliski, władca Ziemi Lubuskiej i książę krakowski. Założyciel tzw. monarchii Henryków Śląskich. [przypis edytorski]
Henryk Bukowski — łączymy tu dwa artykuły o Bukowskim. Pierwszy był drukowany zaraz po jego śmierci w „Tygodniku Illustrowanym” (24 marca 1900 r., Nr. 12), drugi w dwadzieścia pięć lat później w „Świecie” (21 marca 1925, Nr. 12). [przypis redakcyjny]
Henryk Burgundzki (1066–1112) — najmłodszy z wnuków księcia Burgundii, otrzymał tytuł hrabiego Portugalii od króla hiszpańskiej Kastylii i walczył tam z Maurami. [przypis edytorski]
Henryk cesarz czwarty — błąd kronikarza; cesarz Henryk V Salicki (1081–1125), król niemiecki od 1105 r. (właśc. od 1099), cesarz rzymski od 1111 r., syn i następca cesarza Henryka IV. [przypis edytorski]
Henryk Chełmiński, właśc. Heidenryk (biskup chełmiński, zm. 1263) — prowincjał dominikanów, biskup diecezji chełmińskiej. Udzielił chrztu księciu litewskiemu Mendogowi (Mindowsowi) i koronował go. Brał udział w krucjacie na Sambię. Był spowiednikiem mistyczki bł. Juty z Chełmży. [przypis edytorski]
Henryk Czwarty… Nigdy by się nie zniżył o pióropusz biały — król Francji Henryk IV (1553–1610) przed bitwą pod Ivry (1590), w obliczu przeważającego liczebnie nieprzyjaciela, miał powiedzieć do żołnierzy: „…Jeśli stracie znaki, rogi albo flagi, nigdy nie traćcie z oczu mojego białego pióropusza; dostrzeżecie go zawsze na drodze do honoru i zwycięstwa”. [przypis edytorski]
Henryk Giffard (1825–1882) — francuski konstruktor balonów. W czasie wystawy paryskiej 1878 r. loty balonem na uwięzi, na linie (na wys. 540 m), były dużą atrakcją dla zwiedzających. [przypis redakcyjny]
Henryk ginąc ma wizję. Boga jako blasku, jasności — palącej i wiecznej, a więc podobnie groźnej jak wizja oślepiająca Pankracego. [przypis redakcyjny]
Henryk — Heinrich Kranichfeld (zwany Hanke von Eckersberg). [przypis edytorski]
Henryk — Henryk IV Probus (1257/8–1290) książę wrocławski, pod koniec życia również krakowski. [przypis edytorski]
Henryk — Henryk V Brzuchaty (zm. 1296), syn Bolesława Rogatki, książę jaworski i legnicki. [przypis edytorski]
Henryk — Henryk z Nawarry, teść Filipa Pięknego, prowadzi rozmowę z Filipem III, oba zasmuceni niecnotami Filipa Pięknego, króla Francji. [przypis redakcyjny]
Henryk, hrabia Ryszmond — w tekście występuje jako Ryszmond; w oryg. Henry Tudor, Earl of Richmond. [przypis edytorski]
Henryk III (1551–1589) — właśc. Edward Aleksander, pierwszy elekcyjny król Polski w latach 1573–1574, ostatni (od 1574 r.) król Francji z dynastii Walezjuszów. [przypis edytorski]
Henryk III (…) obmówił (…) księżnę de Montpensier — siostrę i stronniczkę Henryka Gwizjusza, przywódcy Ligi i pretendenta do tronu Francji, którego skrytobójczo zgładził (1588). [przypis redakcyjny]
Henryk IV (1553–1610) — król Nawarry (od 1572), następnie król Francji (od 1589), pierwszy z dynastii Burbonów, obniżył podatki dla chłopów, zredukował dług publiczny, ogłosił edykt nantejski (1598) gwarantujący wolność wyznania i kończący wojny religijne w kraju. [przypis edytorski]
Henryk IV (1553–1610) — król Nawarry (od 1572), następnie król Francji (od 1589), pierwszy z dynastii Burbonów; protestant, przez państwa katolickiej Świętej Ligi uznany za uzurpatora, w 1593 oficjalnie przeszedł na katolicyzm; ogłosił edykt nantejski (1598) gwarantujący wolność wyznania i kończący wojny religijne w kraju. [przypis edytorski]
Henryk IV (1553–1610) — król Nawarry (od 1572), następnie król Francji (od 1589), pierwszy z dynastii Burbonów. [przypis edytorski]
Henryk IV a. Henryk IV Wielki (1553–1610) — król Francji od 1589 r., pierwszy z dynastii Burbonów. [przypis edytorski]
Henryk IV — Henri IV de France (1553–1610), król Francji w latach (1589–1610). [przypis edytorski]
