Przypisy

jeszczem (…) schowała — forma rzadko używana; konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika, inaczej: jeszcze schowałam. [przypis edytorski]

jeszczem sobie nie odpowiedział (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika, inaczej: „jeszcze sobie nie odpowiedziałem”. [przypis edytorski]

Jeszcze Polska nie umarła, kiedy my żyjemy — wprowadzona tu została idea (rewolucyjna na przełomie XVIII i XIX w.) utożsamiająca ojczyznę z narodem, nie zaś z zajmowanym terytorium czy instytucjami państwowymi. Zwrócił na to uwagę Adam Mickiewicz w swoich wykładach w College de France (26 kwietnia i 6 maja), wyrażając się z aprobatą o nowoczesnej, romantycznej koncepcji ojczyzny jako sumy wyobrażeń, stylu myślenia i sposobu odczuwania podzielanych przez pewną społeczność (naród). [przypis edytorski]

Jeszcze Polska nie zginęła,/ Kiedy my żyjemy — wprowadzona tu została idea (rewolucyjna na przełomie XVIII i XIX w.) utożsamiająca ojczyznę z narodem, nie zaś z zajmowanym terytorium czy instytucjami państwowymi. Zwrócił na to uwagę Adam Mickiewicz w swoich wykładach w Collège de France (26 kwietnia i 6 maja), wyrażając się z aprobatą o nowoczesnej, romantycznej koncepcji ojczyzny jako sumy wyobrażeń, stylu myślenia i sposobu odczuwania podzielanych przez pewną społeczność (naród). [przypis edytorski]

jeszcze rano — jeszcze wcześnie. [przypis edytorski]

jeszczeście nie widzieli — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: jeszcze nie widzieliście. [przypis edytorski]

Jeszcześmy (…) nie przepłynęli — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: jeszcze nie przepłynęliśmy; byli nie przepłynęli: daw., dziś nieużywana forma czasu zaprzeszłego. [przypis edytorski]

jeszcześmy szli — jeszcze szliśmy. [przypis edytorski]

jeszcze Stefanowych — słuących jeszcze pod Stefanem Batorym. [przypis edytorski]

[przypis edytorski]

jeszcze tyle troje (daw.) — jeszcze trzy razy tyle. [przypis edytorski]

Jeszcze tylko kilka ciężkich chmur nieporozpychanych nozdrzem konia — fragment utworu Cypriana Kamila Norwida (1821–1883) pt. Święty-pokój. [przypis edytorski]

Jeszcze tylko krótki czas, a ujrzycie mnie — J 16, 16, cytat za Biblią Warszawską. [przypis edytorski]

jeszcze więcej — popr.: jeszcze bardziej. [przypis edytorski]

jeszcze w tej gruszce białe ziarnka być muszą — tj. jeszcze jest młoda, niedojrzała. [przypis edytorski]

jeszczeż — czy jeszcze. [przypis edytorski]

jeszczeż mało to — czy to jeszcze mało (konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż). [przypis edytorski]

jesziwa — szkoła wyższa wyłącznie dla chłopców, gdzie studiowało się Torę i Talmud.- [przypis edytorski]

jesziwa — szkoła wyższa wyłącznie dla chłopców, gdzie studiowało się Torę i Talmud. [przypis edytorski]

jesziwa — żydowska szkoła wyższa wyłącznie dla chłopców, gdzie studiowało się Torę i Talmud. [przypis edytorski]

jeszywa — wyższa szkoła talmudyczna, kształci rabinów i nauczycieli religii. [przypis edytorski]

jeszywe bocher — wychowanek jeszywy. [przypis edytorski]

jeszywet (jeszywa) — szkoła, w której kształci się kandydatów na rabinów. [przypis edytorski]

Jeté sur cette boule, Laid, chétif et souffrant; Étouffé dans la foule Faute d’être assez grand… (fr.) — Rzucony na tę kulę [ziemską]/ brzydki, mizerny i cierpiący,/ duszony w tłumie,/ bo niestety jestem zbyt duży. (Pierre Jean de Béranger, Vocation). [przypis edytorski]

je — tj. ich, innych ludzi. [przypis edytorski]

Je tremble!… car ce que je vais dire Ressemble a un systéme (fr.) — Drżę, ponieważ to, co zamierzam powiedzieć, przypomina system. [przypis edytorski]

Jetro a. Reuel z Midianu — syn Ezawa i Basmat, kapłan i przywódca Midianitów, teść Mojżesza (Rdz 36,3; Wj 2,16–18). Najprawdopodobniej Jetro było tytułem honorowym, zaś Reuel jego imieniem własnym. [przypis edytorski]

Jetronową — dziś: Jetrona. [przypis edytorski]

je (tu daw.) — dziś popr. forma B. lm r.m-os.: ich (tj. ludzi; tu jest to celowa archaizacja). [przypis edytorski]

je (tu daw.) — dziś popr.forma B. lm r.m-os.: ich (tj. wygnańców; tu jest to celowa archaizacja). [przypis edytorski]

Jetzt ich bin Deutsch (niem.) — teraz jestem Niemcem. [przypis edytorski]

jetzt ist's aus (niem.) — teraz wszystko skończone. [przypis edytorski]

Jetzt rächte sich die engherzige Politik… — Teraz mści się ograniczona polityka ateńskiej demokracji wobec Związkowych: jak wiele można by osiągnąć, gdyby rzeczpospolita rzeczywiście uzyskała siłę polityczną, a rząd ateński mógł się uwolnić od działań militarnych. Pomysł, aby znieść bariery między władzą a poddanymi, tworząc z Aten i Związku jedno państwo i naród, został jednak wygłoszony zgodnie z potrzebą czasu (Aristofanes, Lysistrata 571 i nast.) Ale wtedy było już za późno… [przypis edytorski]

Jetzt wirst du sitzen (niem.) — Teraz będziesz siedział. [przypis edytorski]

jeu de paume (fr.) — gra w piłkę (ręczną). [przypis edytorski]

jeune encore (fr.) — jeszcze młody. [przypis edytorski]

jeune homme modèle (fr.) — wzorcowy młodzieniec. [przypis edytorski]

Je veux que tu sois a moi… (fr.) — Chcę, żebyś był mój. Masz twarz młodego fauna, twoje ruchy są miękkie, skóra złota od słońca… [przypis edytorski]

je vous admire (fr.) — podziwiam cię. [przypis edytorski]

Je vous ai aime de toute mon ame… (fr.) — Kochałem cię całą moją duszą… [przypis edytorski]

Je vous aime beaucoup (fr.) — Bardzo Cię kocham. [przypis edytorski]

je vous assure (fr.) — zapewniam panią. [przypis edytorski]

je vous en fais compliment — gratuluję panu. [przypis edytorski]

Jewa — Ewa. [przypis edytorski]

je — według opowieści talmudycznej (Bawa Mecia 86b), Abraham wybrał trzy cielaki, «aby nakarmić każdego z trzech [gości] ozorem cielęcym z musztardą», zob. Raszi do 18:7. [przypis edytorski]

Jewish Science (ang.) — dosł.: żydowska nauka. [przypis edytorski]

Jewreinow, Nikolaj (1879–1953) — dramaturg, reżyser, historyk teatru, dyrektor Starożytnego Teatru w Petersburgu. [przypis edytorski]

jewrejskoj ucziliszczy (ros.) — żydowskiej szkoły. [przypis edytorski]

Jewtuszewski, Wasilij Adrianowicz (1836–1888) — ros. pedagog i metodyk, autor zbiorów zadań matematycznych. [przypis edytorski]

jeźdce — w innych wydaniach: jezdce a. jeźdze; dziś popr. forma M. lm: jeźdźcy. [przypis edytorski]

jeźdcze — dziś popr. forma W. lp: jeźdźcze. [przypis edytorski]

jeźdźce — dziś popr. forma M. lm: jeźdźcy. [przypis edytorski]

jeźdźców wyrzeźbionych na fryzie — odniesienie do postaci z fryzu dłuta Fidiasza, biegnącego wokół Partenonu, świątyni bogini Ateny na ateńskim Akropolu: na fryzie przedstawiono uroczysty pochód podczas najważniejszego święta na cześć Ateny, między innymi kawalkadę jeźdźców. [przypis edytorski]

jeźdźcy — u Cylkowa: 'jezdni'; uzasadnienie korekty: uwspółcześnienie. [przypis edytorski]

jeźdzcem — dziś: jeźdźcem. [przypis edytorski]

jeździć łódką — dziś popr.: pływać łódką. [przypis edytorski]

jeździła na gumach — tj. jeździła luksusową dorożką z ogumowanymi kołami, zapewniającymi wygodę. [przypis edytorski]

jeździł (…) łódką — dziś: pływał łódką. [przypis edytorski]

jeźli (daw., gw.) — jeśli, jeżeli. [przypis edytorski]

jeźli — dziś: jeśli. [przypis edytorski]

jeźli — dziś popr. forma ubezdźwięczniona: jeśli; jeźlić: skrócone od: jeźli ci (jeśli ci). [przypis edytorski]

jeźli — dziś popr. forma ubezdźwięczniona: jeśli. [przypis edytorski]

jeźli — dziś popr.: jeśli. [przypis edytorski]

jeźli — dziś popr.: jeśli; tu: czy, czy też. [przypis edytorski]

jeźli (gw.) — jeśli. [przypis edytorski]

Jeżeli albowiem generał Jomini twierdzi, iż koń, nie zaś kawalerzysta, „dobrą jazdę czyni”… — fraza z Pana Tadeusza. [przypis edytorski]

Jeżeli będę duchem (…) nie przyjdę — na temat wierzeń dotyczących duchów zmarłych i ich kontaktowania się z żyjącymi wiele informacji znajduje się w Dziadach Adama Mickiewicza. [przypis edytorski]

Jeżeli bowiem jako zwycięzca, to dlaczego musi żądać? Nie lepiej przyjść i zabrać? — słowa przypominające słynną odpowiedź króla spartańskiego Leonidasa; kiedy przed bitwą pod Termopilami król perski wezwał Spartan, by złożyli (oddali) broń, Leonidas miał odpowiedzieć: „Przyjdź i weź”. [przypis edytorski]

jeżelić — spójnik jeżeli z daw. partykułą wzmacniającą -ć. [przypis edytorski]

Jeżeli czternasty lipca jest dziełem mężczyzn, to kobiety stworzyły szósty października — Jules Michelet, Les Femmes de la Révolution, IV. Zdobycie Bastylii, królewskiego więzienia, przez mieszczan paryskich, które miało miejsce 14 lipca 1789 roku, uznaje się za symboliczny początek rewolucji francuskiej. 5 października tego samego roku uzbrojony tłum kilku tysięcy zdesperowanych z powodu głodu kobiet, do których dołączyło kilkuset mężczyzn, ruszył na Wersal, podmiejską siedzibę króla. Na wieść o ich zbliżaniu się król pospiesznie podpisał dekrety znoszące feudalizm oraz Deklarację praw człowieka i obywatela, uchwalone w sierpniu przez Zgromadzenie Narodowe. 6 października król i jego rodzina zostali zmuszeni do opuszczenia pałacu i sprowadzeni do Paryża. [przypis edytorski]

jeżeli (daw.) — tu: czy. [przypis edytorski]

jeżeli głód cierpicie i pragnienie dla mnie, szczęśliwi jesteście” — bardzo luźne i poza kontekstem nawiązanie do Ewangelii Mateusza: „Błogosławieni, którzy łakną i pragną sprawiedliwości, albowiem oni będą nasyceni.” (Mt 5, 6, cytat za Biblią Tysiąclecia); być może autorka chce podkreślić, że Brocklehurst nie jest wybitnym znawcą Pisma Świętego. [przypis edytorski]

Jeżeli jestem za słaby, więc poszukam innego miejsca — dziś popr.: jeżeli jestem za słaby, to poszukam innego miejsca. [przypis edytorski]

Jeżeli jesteś zdrów, dobrze jest! Mnie zdrowie dopisuje — łac. Si vales, bene est, ego valeo. Formuła, którą starożytni Rzymianie rozpoczynali często list. [przypis edytorski]

Jeżeli komu, to wam by powinien Rzym wznieść świątynie — wg Plutarcha senat dla uhonorowania kobiet spełnił ich prośbę i nakazał zbudowanie świątyni Fortuny oraz utrzymywanie kultu z pieniędzy publicznych. [przypis edytorski]

jeżeli kto — dziś popr.: jeżeli ktoś. [przypis edytorski]

jeżelim go miał — jeżeli go miałem. [przypis edytorski]

jeżelim nie krzyknął — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: jeżeli nie krzyknąłem. [przypis edytorski]

jeżeli możliwa — konstrukcja gram. analogiczna do „mniejsza o”; dziś raczej: „jeśli (to) możliwe”. [przypis edytorski]

Jeżelim przymierza nie strzymała (daw.) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika i szykiem przestawnym, inaczej: jeżeli nie strzymałam przymierza (tj. czyż nie dotrzymałam przymierza). [przypis edytorski]

jeżelim się minął — jeżeli się minąłem (przykład ruchomości końcówki fleksyjnej czasownika). [przypis edytorski]

jeżelim spalił — daw. konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: jeżeli spaliłem. [przypis edytorski]

jeżeli przy innych narodach już tylko czcze zostaje się nazwisko — jeżeli pojęcie narodu staje się tylko pustą nazwą. [przypis edytorski]

jeżeli są — tu: czy są. [przypis edytorski]

jeżeli — tu: czy. [przypis edytorski]

Jeżeli Vinteuil jest Mahometem (…) poruszyliśmy dla niego najmniej ruchome z gór — nawiązanie do przysłowia znanego również we Francji: [Skoro] nie przyszła góra do Mahometa, Mahomet przyszedł do góry. [przypis edytorski]

jeżeli w dwudziestu leciech wykupionemi nie będą — te słowa usunięto w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]

„(…) jeżeli wiesz, czemu o to pytasz?” (…) przypomniał sobie (…), że w ten sposób rzekł u Homera Achilles do Agamemnona — są to, przeciwnie, słowa Agamemnona do Achillesa, pochodzące nie z eposu Homera, ale z tragedii Ifigenia (akt IV, scena 6), autorstwa wielkiego francuskiego dramaturga Jeana Racine'a. [przypis edytorski]

„Jeżeli wiesz, to czemu pytasz?” Tak powiada u Homera Agamemnon do Achillesa — są to słowa pochodzące nie z eposu Homera, ale z tragedii Ifigenia (akt IV, scena 6), autorstwa wielkiego francuskiego dramaturga Jeana Racine'a. [przypis edytorski]

jeżokory — obecna nazwa to szkarłupnie; typ wtóroustych zwierząt bezkręgowych, wykazujących promienistą symetrię ciała. [przypis edytorski]

jeżowce — rodzaj morskich bezkręgowców należących do szkarłupni; charakteryzują się kulistym kształtem i wapiennymi kolcami pokrywającymi ciało. [przypis edytorski]

Jeżowski, Józef (1793–1855) — filolog klasyczny i poeta, jeden z założycieli Towarzystwa Filomatycznego, do którego należał też Adam Mickiewicz. [przypis edytorski]

Jeżowski, Władysław Stanisław — polski ziemianin, autor poematu Ekonomia abo porządek zabaw ziemiańskich, według czterech części roku (1648). [przypis edytorski]

jeżozwierz (biol.) — kolczasty ssak z rzędu gryzoni, zamieszkujący płd. Europę, Afrykę i Azję od Indii po Borneo; niekiedy potocznie nazwą jeżozwierz określa się podobne z wyglądu, żyjące w Ameryce Płn. ursony. [przypis edytorski]

jeżozwierze — jeżozwierze nie zamieszkują Ameryki; faktycznie chodzi o ursony, podobne do nich zwierzęta Ameryki Płn. Występujące w oryginale słowo porc-épic obejmuje gryzonie z obu grup. [przypis edytorski]

Jezabel — postać biblijna, żona izraelskiego króla Achaba; skłoniła męża do zaprowadzenia kultu pogańskich bóstw i prześladowań wyznawców Jahwe; zachęcała Achaba, by zabił Nabota, żeby przejąć jego winnicę. [przypis edytorski]

Jezabel — w kulturze żydowskiej synonim kobiety próżnej, sztucznie poprawiającej swą urodę. [przypis edytorski]

jezdą (starop. forma) — dziś N.lp r.ż.: jazdą. [przypis edytorski]

jezda (starop. forma) — dziś: jazda. [przypis edytorski]

jezda (starop.) — jazda. [przypis edytorski]