Przypisy

jalapam — korzeń rośliny z rodzaju patatu używany jako lek przeczyszczający. [przypis edytorski]

Ja lękam się Danajów, chociaż niosą dary — przysłowiowe. [przypis edytorski]

Jalmen, Askalaf — wodzowie beoccy. [przypis edytorski]

Ja, mądrość, w radzie mieszkam i przy myślach uczonych jestem — Prz 8, 12 wg Wulgaty. [przypis edytorski]

Jama — bóg śmierci i władca świata umarłych (piekła) w hinduizmie. [przypis edytorski]

Jamais des amoureux la parole jurée N'entra, pour les punir, aux oreilles des Dieux. (fr.) — Nieważne tych przysięgi, których miłość suszy, Jowisz niewysłuchane puszcza mimo uszy (Ronsard, Sonety dla Heleny, LII; parafraza: Kazimierz Brodziński, Elegie, II, VIII). [przypis edytorski]

jamais (fr.) — nigdy. [przypis edytorski]

Jamais je ne t'oublierai (fr.) — Nigdy cię nie zapomnę. [przypis edytorski]

Jamajka — państwo na Morzu Karaibskim. [przypis edytorski]

Jama Michalika — cukiernia A.J. Michalika, miejsce spotkań kabaretu Zielony Balonik. [przypis edytorski]

Jama Michalikowa — cukiernia A.J. Michalika, miejsce spotkań kabaretu Zielony Balonik. [przypis edytorski]

jam (ang.) — dżem. [przypis edytorski]

Jama — staroż. indyjski bóg śmierci i zmarłych, władca zaświatów; w sanskrycie jego imię oznacza „bliźniak”, w Wedach jest bliźniaczym bratem bogini Jami. [przypis edytorski]

jamb — dwusylabowa stopa rytmiczna, w grece i łacinie złożona z sylaby krótkiej, a potem długiej, po polsku zaś — z nieakcentowanej i akcentowanej. [przypis edytorski]

jamb — dwusylabowa stopa rytmiczna, w grece i łacinie złożona z sylaby krótkiej, a potem długiej (w wierszach polskich odpowiednikiem sylaby długiej jest sylaba akcentowana, zaś krótkiej nieakcentowana). [przypis edytorski]

jambes-longues (fr.) — długonogi. [przypis edytorski]

Jamblich (ok. 250–326) — filozof grecki, urodzony w Chalkis w Syrii, gdzie założył własną, neoplatońską szkołę filozoficzną po odbyciu nauk u biskupa Laodycei Anatola oraz u Porfiriusza w Rzymie; jako filozof późnej starożytności starał się nadać nową teoretyczną podbudowę pogańskiemu politeizmowi. Główną księgą Jamblicha jest Zbiór nauk pitagorejskich w 10 księgach. [przypis edytorski]

Jamblich (ok. 250–326) — filozof syryjski, uczeń Porfiriusza, założyciel syryjskiej szkoły neoplatońskiej, mistyk, komentator Arystotelesa, Platona i innych filozofów. [przypis edytorski]

jamboree (ang.) — wielki zlot skautów, ogólnonarodowy lub międzynarodowy. [przypis edytorski]

jamb — w metryce iloczasowej: stopa (sekwencja sylab) złożona z dwóch sylab: krótkiej i długiej (w wierszach polskich odpowiednikiem sylaby długiej jest sylaba akcentowana, zaś krótkiej nieakcentowana). [przypis edytorski]

jamb — w metryce iloczasowej: stopa (sekwencja sylab) złożona z dwóch sylab: krótkiej i długiej (w wierszach polskich odpowiednikiem sylaby długiej jest sylaba akcentowana, zaś krótkiej nieakcentowana); jamby: tu: wersy złożone z jambów. [przypis edytorski]

jamb — w metryce iloczasowej stopa złożona z dwóch sylab: krótkiej i długiej. [przypis edytorski]

jam był rozkazał / Grzechu tego nie żywić — Priam rozkazał, by dziecka obarczonego taką klątwą nie zachowywać przy życiu, lecz porzucić go w leśnym odludziu w górach; niemowlę przygarnął jednak pasterz Agelaos, nadał mu imię Parys i wychowywał wraz z własnymi dziećmi; dopiero gdy Parys dorósł, zjawił się na dworze Priama i Hekabe, dano mu za żonę Ojnone i żył tak jakiś czas, zanim został rozpoznany jako syn królewski przez brata Deifobosa. [przypis edytorski]

Jam ciemny (…) Boga — utwór Micińskiego Lucifer bywa również traktowany jako kwadryptyk, którego część pierwszą stanowi niniejszy utwór, drugą fragment poetycki o incipicie Mój duch łańcuchem skuty do ziemi (…), część trzecią wiersz Melancolia, a czwartą fragment zaczynający się od słów Oto mej duszy świątynia — z czarnych jak miłość marmurów (…). [przypis edytorski]

jam (daw.) — ja jestem. [przypis edytorski]

jam (daw.) — skrócone: ja jestem. [przypis edytorski]

jamerlonk (niem.) — rodzaj płaszcza. [przypis edytorski]

Jam Esaw pierworodny twój — «Jam jest ten, który przynosi ci [potrawę], a Esaw jest twoim pierworodnym», zob. Raszi do 27:19. [przypis edytorski]

James Fenimore Cooper (1789-1851) — amerykański powieściopisarz; pisał głównie powieści przygodowo-awanturnicze, których akcja rozgrywała się w drugiej połowie XVIII w., w momencie walk pomiędzy Indianami a Francuzami. [przypis edytorski]

James, Henry (1843–1916) — amerykańsko-brytyjski pisarz, krytyk i teoretyk literatury. [przypis edytorski]

James, Henry (1843–1916) — amerykańsko-brytyjski pisarz, krytyk i teoretyk literatury. [przypis edytorski]

James Macpherson (1736–1796) — szkocki poeta; zainspirował Słowackiego bohaterem Pieśni Osjana, wędrownym śpiewakiem opisującym przeszłość ludów celtycko-germańskich, ich podboje i towarzyszących im harfiarzy o tajemniczych mocach. [przypis edytorski]

James, William (1842–1910) — amerykański filozof i psycholog, współtwórca pragmatyzmu (obok Ch. S. Peirce'a) i jego popularyzator. [przypis edytorski]

James, William (1842–1910) — amerykański filozof i psycholog; współzałożyciel filozoficznej szkoły pragmatyzmu oraz jeden z głównych przedstawicieli funkcjonalizmu w psychologii; założył pierwsze w historii laboratorium psychologiczne. [przypis edytorski]

James, William (1842–1910) — amerykański filozof, psycholog, psychofizjolog, psycholog religii, prekursor psychologii humanistycznej i fenomenologii. [przypis edytorski]

jam — «Gdyż Święty Błogosławiony zapewnił mnie, że mnie wzbogaci, mówiąc „pobłogosławię cię… itd.” (Ks. Rodzaju 12:2)», zob. Raszi do 14:23. [przypis edytorski]

jam jest — dziś: ja jestem. [przypis edytorski]

Jam jest, ktom jest, i to jest imię moje (…) ten, który jest — Wj 3, 14. [przypis edytorski]

jam jest (starop.) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: ja jestem. [przypis edytorski]

Jam Lech — kalambur od imienia Michała Korybuta Wiśniowieckiego (Michael). [przypis edytorski]

jam młoda — skrót od: ja jestem młoda. [przypis edytorski]

jam niczyją żoną (daw.) — nie jestem niczyją żoną. [przypis edytorski]

jam nie wiedział — «Bo gdybym wiedział, nie zasnąłbym na tak świętym miejscu», zob. Raszi do 28:16. [przypis edytorski]

jam nie zapomniał — inaczej: ja nie zapomniałem (przykład konstrukcji z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

jam nie złodziej — nie jestem złodziejem. [przypis edytorski]

jam (…) nosił (…) i (…) rozpaczał — konstrukcje z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: [ja] nosiłem i rozpaczałem. [przypis edytorski]

Ja mówiłem wam nieraz (…) Dawniej lepiej bywało! — druga strofa pieśni Bartłomiej Głowacki Gustawa Ehrenberga (1818–1895), polskiego poety i działacza niepodległościowego. [przypis edytorski]

jamory (gw.) — amory; miłość. [przypis edytorski]

jamory (gw.) — amory, miłostki. [przypis edytorski]

Jampol (w obwodzie chmielnickim) — miasto (dziś miasteczko) w zach. części Ukrainy, należał niegdyś do rodów magnackich, m.in. do Zamoyskich, Koniecpolskich i Potockich. [przypis edytorski]

Jampol (w obwodzie winnickim) — miasto w płd.-zach. części Ukrainy, położone w jarze na brzegu Dniestru. [przypis edytorski]

jam przeklęty (daw.) — skrót od: ja jestem przeklęty. [przypis edytorski]

jamraj a. borsuk workowaty, Perameles (biol.) — rodzina średniej wielkości wszystkożernych torbaczy z Australii i Nowej Gwinei. [przypis edytorski]

jam sama coś mało od niewolnice rozna — sama mało różnię się od niewolnicy. [przypis edytorski]

jam się radował wiośnie (daw.) — cieszyłem się z wiosny. [przypis edytorski]

jam się zakradał — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: ja się zakradałem. [przypis edytorski]

jams — pochrzyn, rodzaj wieloletnich pnączy z bulwiastymi kłączami, rosnący dziko i uprawiany ze względu na jadalne bulwy w Afryce Zachodniej oraz w Azji płd.-wsch., w Ameryce Południowej i na Karaibach. [przypis edytorski]

Jam sprawy nie zaspał — konstrukcja z ruchomą końcówka czasownika, inaczej: ja nie zaspałem; Jam sprawy nie zaspał: nie zlekceważyłem (a. nie przegapiłem) sprawy. [przypis edytorski]

jam tam bywał (starop. konstrukcja) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: ja tam bywałem. [przypis edytorski]

Jam też nie z soli wyrósł ani z roli — słowa te miał wypowiedzieć Czarniecki, kiedy tytuł hetmana wielkiego przypadł Jerzemu Lubomirskiemu; jest to aluzja do źródeł bogactwa i wpływów Lubomirskich: żup solnych i rolnictwa, czemu Czarniecki przeciwstawiał własne zasługi wojskowe. [przypis edytorski]

jam tu przyszła (gw., daw.) — konstrukcja z przechodnią końcówką czasownika; inaczej: ja tu przyszłam. [przypis edytorski]

jam uratowała — dziś raczej: ja uratowałam. [przypis edytorski]

Jam vides onerata ferox ut ducat Jasis Per medias Istri plaustra bubulcus aquas — Już widzisz, jak wolarze prowadzą do Jass przez środek Istru obładowane woły. [przypis edytorski]

jam was oszukał — ja was oszukałem (konstrukcja z ruchomą końcówka czasownika). [przypis edytorski]

Jam zawarł zmysły w (…) ciemności — kochanak jest odrętwiały, niewrażliwy na bodźce. [przypis edytorski]

Jam zgrzeszył, a ta trzoda co zasłużyła, Panie Boże mój? Proszę, obróć rękę twoję na mię i na dom ojca mego, a ludu tego nie zabijaj — 1 Krn 21, 17. [przypis edytorski]

jam Zniczowa — należę do Znicza, jestem kapłanką świętego ognia. [przypis edytorski]

jam (…) zwołał — ja zwołałem. [przypis edytorski]

jańczarka — strzelba o długiej lufie i krótkiej zakrzywionej kolbie używana przez janczarów (żołnierzy dawnej piechoty tureckiej). [przypis edytorski]

Jańsbork — obecnie: Pisz. [przypis edytorski]

Jański, Bogdan Teodor (1807–1840) — pol. działacz emigracyjny, założyciel Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego (tzw. zmartwychwstańców), Sługa Boży Kościoła katolickiego; wydawca dzieł Adama Mickiewicza, Maurycego Mochnackiego, Joachima Lelewela i in.; autor przekładów na francuski m.in. Konrada Wallenroda, Dziadów oraz Ksiąg narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego. [przypis edytorski]

Jana Jakuba — chodzi o Jana Jakuba Rousseau (1712–1778), genewskiego pisarza i filozofa tworzącego w jęz. fr., wybitnego przedstawiciela oświecenia. [przypis edytorski]

Janauschek, Fanny (1829–1904) — austriacka aktorka teatralna urodzona w Pradze; grała w teatrach niemieckich, od 1863 w Ameryce i w Anglii. [przypis edytorski]

Jana w dwóch osobach Styki — tu w tekście umieszczono ilustrację z podpisem: Jan Styka, ofiara Zielonego Balonika (rys. K. Sichulski). [przypis edytorski]

Jana z Kęt a. Jan Kanty (1390–1473) — święty Kościoła katolickiego, ksiądz, wykładowca Akademii Krakowskiej. [przypis edytorski]

Jana zwycięstwo… — chodzi o zwycięstwo króla polskiego Jana III Sobieskiego nad wojskami tureckimi pod Wiedniem (tzw. wiktoria wiedeńska, 1683). [przypis edytorski]

Jan Bentivoglio, właśc. Giovanni II Bentivoglio (1443–1508) — syn Hannibala I Bentivoglio, autorytarny pan Bolonii w latach 1463–1506; w listopadzie 1506 uciekł z miasta przed przeważającymi wojskami papieskimi, interweniującymi na prośbę jego przeciwników. [przypis edytorski]

Jan bez Ziemi (1166–1216) — król Anglii, brat m.in. Ryszarda Lwie Serce; w odróżnieniu od starszych braci nie odziedziczył żadnych posiadłości ziemskich. [przypis edytorski]

Jan Breughel — Jan Breughel starszy (1568–1625), zwany Aksamitnym, a. Jan Breughel młodszy (1601–1678), dwóch przedstawicieli słynnej flamandzkiej rodziny, która wydała wielu malarzy. Obaj chętnie malowali sielankowe pejzaże i kwiaty. [przypis edytorski]

jančaras — turkų pėstininkas. [przypis edytorski]

Jan Chryzostom, czyli Złotousty (ok. 350–407) — biskup Konstantynopola, pisarz i słynny kaznodzieja, teolog; święty prawosławny i katolicki. [przypis edytorski]

Jan Chryzostom, czyli Złotousty (ok. 350–407) — biskup Konstantynopola, pisarz i słynny kaznodzieja, teolog; święty prawosławny i katolicki; piętnował obyczaje dworu, za co z inicjatywy cesarzowej Eudoksji został skazany na wygnanie. [przypis edytorski]

Jan Chryzostom, czyli Złotousty (ok. 350–407) – biskup Konstantynopola, pisarz i słynny kaznodzieja, teolog; święty prawosławny i katolicki, doktor Kościoła. [przypis edytorski]

Jan Chrzciciel gdy go żołnierze pytali, co by czynić mieli, odpowiedział — Łk 3, 14. [przypis edytorski]

Jancychryst — Antychryst. [przypis edytorski]

jancykryst (gw.) — antychryst. [przypis edytorski]

janczarką — w oprac. Hertza: jańczarką. [przypis edytorski]

janczarka — duża, ciężka strzelba tureckiej piechoty. [przypis edytorski]

janczarka — strzelba turecka o długiej lufie, używana przez janczarów (żołnierzy dawnej piechoty tureckiej). [przypis edytorski]

Jan Czarnoleski — Jan Kochanowski z Czarnolasu. [przypis edytorski]

janczarowie a. janczarzy — doborowe oddziały piechoty tureckiej. [przypis edytorski]

janczarowie — piechota turecka a. tatarska. [przypis edytorski]

janczarowie (z tur.) — piechota turecka. [przypis edytorski]

janczary — dzwoneczki. [przypis edytorski]

janczary — dzwonki przy końskiej uprzęży. [przypis edytorski]

janczary — dzwonki przy końskiej uprzęży. [przypis edytorski]

janczary — instrument muzyczny w formie dzwonków, stosowany jako dodatek do uprzęży. [przypis edytorski]

janczar — żołnierz dawnej piechoty tureckiej. [przypis edytorski]

janczar (z tur.) — pieszy żołnierz turecki a. służący w stroju tureckim. [przypis edytorski]

janczarzy a. janczarowie (z tur.) — doborowe oddziały piechoty tureckiej. [przypis edytorski]