Przypisy

okryty laurem kaznodziejskiej pracy — „zakonem kaznodziejskim” określano dominikanów. [przypis edytorski]

okryty — tu odnosi się do liczby rycerzy w chorągwi. [przypis edytorski]

okryty — tu: umundurowany, uzbrojony. [przypis edytorski]

okrywać (…) śpiewać — słowa te w ustach autora mogły uchodzić za rym ze względu na ówczesną reg. wymowę śpiéwać, z é zbliżonym do i, co nie zostało oznaczone w druku (por. formę wyśpiéwa we wstępie). [przypis edytorski]

okrywka (daw.) — narzutka. [przypis edytorski]

okrywka (daw.) — wierzchnie okrycie kobiece. [przypis edytorski]

okrywka — wierzchnie okrycie, narzutka. [przypis edytorski]

Okrzeja, Stefan Aleksander (1886–1905) — robotnik, członek PPS, działacz niepodległościowy i socjalistyczny; działał również pod pseudonimami: „Witold” i „Ernest”; podczas ataku Organizacji Bojowej PPS na cyrkuł policyjny na warszawskiej Pradze (część akcji zamachowej na oberpolicmajstra Karla Nolkena) Okrzeja został aresztowany, następnie skazany na śmierć i powieszony na stokach Cytadeli Warszawskiej. [przypis edytorski]

Okrzeja, Stefan Aleksander (1886–1905) — robotnik, członek PPS, działacz niepodległościowy i socjalistyczny, powieszony na stokach Cytadeli Warszawskiej. [przypis edytorski]

Okrzeja, Stefan Aleksander (1886–1905) — robotnik, członek PPS, nast. Organizacji Bojowej PPS, działacz niepodległościowy i socjalistyczny, pseudonim „Witold”, „Ernest”; aresztowany podczas zamachu OB PPS na oberpolicmajstra Karla Nolkena na warszawskiej Pradze, skazany na śmierć i powieszony na stokach Cytadeli Warszawskiej 21 lipca 1905 r., stał się symboliczną postacią polskich walk rewolucyjnych i niepodległościowych. [przypis edytorski]

Okrzeja, Stefan Aleksander (1886–1905) — robotnik, rewolucjonista, członek PPS i Organizacji Bojowej PPS, skazany na śmierć i stracony na stokach Cytadeli Warszawskiej 21 lipca 1905 r. za zamach bombowy na komisariat (cyrkuł) policji w Warszawie. [przypis edytorski]

okrzesywać — przycinać gałązki, żeby lepiej rosły. [przypis edytorski]

okrzyczaną — sławną. [przypis edytorski]

okrzyczeli go jako współczesnego Cotina — ksiądz Cotin, poeta o wątpliwym talencie; często drwił z niego wcześniej wspomniany Boileau. [przypis edytorski]

okrzyknie się — dziś: wyda okrzyk, wykrzyknie. [przypis edytorski]

okrzyknion (daw. forma) — okrzyknięty. [przypis edytorski]

okseft — daw. miara objętości cieczy, „wielka beczka”, licząca od 200 do 400 litrów; okseft pruski wynosił 206 l. [przypis edytorski]

okseft (daw.) — miara pojemności cieczy a. rodzaj naczynia. [przypis edytorski]

okseft — wielka beczka; miara objętości gł. wina, wynosząca 210–250 litrów. [przypis edytorski]

O książęciu Popielu, zwanym Koszysko — w oryg. De duce Popelone dicto Chościsco; przydomek odczytywany w innym tłumaczeniu jako: Chościsko, imię utworzone od chost a. chwost, tj. ogon; prawdopodobnie dopisek (w przekładzie po przecinku) późniejszy, niepochodzący od Galla, źle łączący się z tytułem także gramatycznie. [przypis edytorski]

O książęciu Siemowicie, synu Piasta — w innym tłum.: O księciu Samowitaj, zwanym Siemowitem, synu Piasta. Odmianka imienia Siemowit o brzmieniu Samowitaj miałaby być oparta na etymologii odwołującej się do nowego początku i stanowić nawiązanie do zakończenia poprzedniego rozdziału, w którym imię to, nadane synowi Piasta przy postrzyżynach przez tajemniczych pielgrzymów, było „przepowiednią przyszłych losów”, a znaczyło tyle co: „witaj zaraz”, „witaj tu!”; możliwe, że nie pochodzi ona od kronikarza, ale została dodana później. [przypis edytorski]

Oksus — dziś: Amu-daria. [przypis edytorski]

Oksus (łac. Oxus, z gr. Oksos) — starożytna nazwa Amu-darii, głównej rzeki Azji Środkowej. [przypis edytorski]

Oksus — starożytna nazwa Amu-Darii, rzeki w Azji Środkowej. [przypis edytorski]

oksyd (chem.) — tlenek; por. ang. oxide, fr. oxyde. [przypis edytorski]

oksymoroniczny (z gr.) — oparty na wypowiadaniu sprzeczności; od słowa oksymoron, oznaczającego figurę literacką, w której rzeczownik i jego określenie są ze sobą sprzeczne. [przypis edytorski]

Oksyrynchos — starożytne miasto w środkowym Egipcie, od 1896 stanowisko archeologiczne, miejsce odkrycia ogromnej liczby tekstów na papirusach z epoki hellenistycznej i rzymskiej, zawierających m.in. utwory literatury antycznej, zarówno znane wcześniej, jak i zaginione: fragmenty dzieł Platona, Arystotelesa, sztuk Menandra, Sofoklesa, Eurypidesa, wierszy Pindara, Safony, Korynny, Alkajosa. [przypis edytorski]

oksza (daw.) — rodzaj topora bojowego. [przypis edytorski]

oktawa — oktawa kolubryna, działo średniej wielkości, kalibru do 70 mm. [przypis edytorski]

oktawa — poetycka strofa ośmiowersowa. [przypis edytorski]

oktawa — strofa ośmiowersowa, którą pisany jest Beniowski. [przypis edytorski]

oktawa — strofa ośmiowersowa, rymowana abababcc. [przypis edytorski]

oktawa — strofa złożona z ośmiu wersów, rymowana wg schematu abababcc. [przypis edytorski]

oktawa — tu: 8 dni po jakimś święcie. [przypis edytorski]

oktawa — tu: osiem tygodni potem. [przypis edytorski]

oktawa — tu: strofa ośmiowersowa. [przypis edytorski]

oktawa — właśc. oktawa kolubryna, działo średniej wielkości, kalibru do 70 mm. [przypis edytorski]

oktawa (właśc. oktawa kolubryna) — działo średniej wielkości. [przypis edytorski]

oktawa — w liturgii okres obejmujący jakieś święto i siedem następnych dni. [przypis edytorski]

oktawa (z łac.) — osiem dni następujących po dniu świątecznym. [przypis edytorski]

Oktawian, Oktawian August a. August, właśc. Gajusz Oktawiusz Turinus, po adopcji Gajusz Juliusz Cezar Oktawian (63 p.n.e.–14 n.e.) — pierwszy cesarz rzymski, założyciel dynastii julijsko-klaudyjskiej. Usynowiony w testamencie przez Juliusza Cezara, po rozpadzie II triumwiratu i zwycięstwie nad Markiem Antoniuszem i Kleopatrą stał się jedynym władcą imperium. W 27 p.n.e. otrzymał od senatu tytuł augustus i od tej pory panował jako Imperator Caesar Augustus. Po okresie wojen domowych zapoczątkował epokę pokoju wewnętrznego i dobrobytu, zreformował armię i finanse, patronował rozbudowie i upiększaniu Rzymu, był opiekunem literatury. [przypis edytorski]

Oktawia (ok. 66–11 p.n.e.) — siostra Oktawiana, żona Antoniusza w l. 40–32 p.n.e.; małżeństwo było przypieczętowaniem porozumienia między dwoma triumwirami. [przypis edytorski]

Oktawia (ok. 66–11 p.n.e.) — siostra Oktawiana, żona Marka Antoniusza w latach 40–32 p.n.e.; małżeństwo było przypieczętowaniem ponownego porozumienia między dwoma triumwirami po rewolcie i śmierci Fulwii, poprzedniej żony Antoniusza. [przypis edytorski]

Oktawia rzymska — niem. Römische Octavia, obszerna niemiecka powieść historyczna Antona Ulricha Herzoga von Braunschweig-Wolfenbüttel, opublikowana w 1677 w trzech tomach, w wersji rozszerzonej uzupełniona o trzy kolejne tomy, pośmiertnie wydano tom siódmy; w krótszej wersji pierwszej liczy ok. 7000 stron. [przypis edytorski]

Oktawiusz Cezar, Oktawian, Oktawian August a. August, właśc. Gajusz Oktawiusz Turinus, po adopcji Gajusz Juliusz Cezar Oktawian (63 p.n.e.–14 n.e.) — pierwszy cesarz rzymski, założyciel dynastii julijsko-klaudyjskiej. Usynowiony w testamencie przez Juliusza Cezara, po rozpadzie II triumwiratu i zwycięstwie nad Markiem Antoniuszem i Kleopatrą stał się jedynym władcą imperium. W 27 p.n.e. otrzymał od senatu tytuł augustus i od tej pory panował jako Imperator Caesar Augustus. Po okresie wojen domowych zapoczątkował epokę pokoju wewnętrznego i dobrobytu, zreformował armię i finanse, patronował rozbudowie i upiększaniu Rzymu, był opiekunem literatury. [przypis edytorski]

Oktawiusz Cezar — właśc. Oktawian August (63 p.n.e.–14 n.e.), adoptowany syn Juliusza Cezara, wchodził w skład I triumwiratu; później pierwszy cesarz rzymski. [przypis edytorski]

o którąśmy uderzyli — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: o którą uderzyliśmy. [przypis edytorski]

o której by dobro stali — na której dobru by im zależało. [przypis edytorski]

o którychbyś się zinąd nie dowiedział (starop.) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: o których nie dowiedziałbyś się zinąd (tj. skądinąd). [przypis edytorski]

o którychem mówić przedsięwziął — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika (i z szykiem przestawnym); inaczej: o których przedsięwziąłem mówić. [przypis edytorski]

o którycheśmy mówili — inaczej: o których mówiliśmy (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

o którym powiem tobie — «Tak jak powiedziałem twojemu ojcu, tak mówię tobie, żebyś mieszkał w tym kraju», zob. Radak do 26:2. [przypis edytorski]

oktober — październik. [przypis edytorski]

oktobra — października. [przypis edytorski]

oktobris — października. [przypis edytorski]

oktrojowany — nadany odgórnie, z pominięciem organu przedstawicielskiego. [przypis edytorski]

oktrojowany (rzad., z fr.) — narzucony mocą władzy zwierzchniej. [przypis edytorski]

okuć — tu: opancerzyć. [przypis edytorski]

okucia — tu: kajdany, łańcuchy. [przypis edytorski]

okularnik — popularna nazwa kobry indyjskiej. [przypis edytorski]

okulat (z łac. oculatus: mający oczy, patrzący) — tu: naoczny świadek. [przypis edytorski]

okulbaczony — osiodłany; kulbaka: rodzaj siodła wojskowego, pokrytego skórą, zwykle o wysokim łęku przednim. [przypis edytorski]

okulbaczyć (daw.) — osiodłać. [przypis edytorski]

okulbaczyć — osiodłać konia; por. kulbaka: rodzaj siodła wojskowego, pokrytego skórą, zwykle o wysokim łęku przednim. [przypis edytorski]

okulbaczyć — osiodłać; kulbaka: rodzaj siodła wojskowego, pokrytego skórą, zwykle o wysokim łęku przednim. [przypis edytorski]

okulbaczyć — osiodłać. [przypis edytorski]

okul. — tu: okulary. [przypis edytorski]

okultyczny — dziś popr.: okultystyczny; odnoszący się do wiedzy tajemnej. [przypis edytorski]

okultystyczny — związany z okultyzmem: doktryną „wiedzy tajemnej” o istnieniu nadprzyrodzonych sił w przyrodzie i w człowieku, które można pobudzić i zużytkować przez stosowanie odpowiednich praktyk. [przypis edytorski]

okultyzm — doktryna „wiedzy tajemnej” o istnieniu nadprzyrodzonych sił w przyrodzie i w człowieku, które można pobudzić i zużytkować przez stosowanie odpowiednich praktyk. [przypis edytorski]

okultyzm — pseudonaukowe wierzenia o istnieniu nadprzyrodzonych sił w przyrodzie i w człowieku, które dzięki „wiedzy tajemnej” można pobudzić i zużytkować przez stosowanie odpowiednich praktyk. [przypis edytorski]

okultyzm — zespół poglądów opierających się na wierze w mistyczne stworzenia i nadnaturalne moce, których istnienia nie można zaobserwować naukowo. [przypis edytorski]

okumon — ekonom. [przypis edytorski]

okumon — z chłopska przekręcone: ekonom. [przypis edytorski]

okupacja (daw., z łac.) — zajęcie; tu: zadanie. [przypis edytorski]

okuran (z fr. au courant) — na bieżąco. [przypis edytorski]

okuran — z fr. au courant, tu: na bieżąco. [przypis edytorski]

okurzyć — tu: wywołać pożar w okolicy. [przypis edytorski]

okutany (pot.) — owinięty, opatulony. [przypis edytorski]

okwitość (daw.) — obfitość. [przypis edytorski]

ołatek (gw.) — placek smażony na oleju, ziemniaczany albo z mąki i mleka (racuch). [przypis edytorski]

ołgać (pot.) — okłamać. [przypis edytorski]

Oł noł!! (z ang. właśc. Oh no!) — o nie! [przypis edytorski]

ołówek chemiczny a. ołówek kopiowy — specjalny ołówek, który używany był po zwilżeniu jego rdzenia. [przypis edytorski]

ołówek chemiczny — specjalny rodzaj ołówka, zostawiający nieusuwalny ślad. [przypis edytorski]

ołów — ołowianymi ciężarkami obciążano sondy, używane na statkach do sprawdzania głębokości. [przypis edytorski]

Ołomuniec (czes. Olomouc) — miasto we wsch. części dzisiejszych Czech. [przypis edytorski]

ołowianka — sonda obciążona ołowiem. [przypis edytorski]

ołowianka — sonda ręczna do pomiaru głębokości zbiornika; wyskalowana lina z ołowianym obciążnikiem na końcu [przypis edytorski]

ołowianka — sonda ręczna do pomiaru głębokości zbiornika; wyskalowana lina z ołowianym obciążnikiem na końcu. [przypis edytorski]

Ołowie (wł. Piombi) — dawne więzienie w pałacu Dożów w Wenecji, położone bezpośrednio pod dachem budynku, pokrytym ołowianymi płytami. [przypis edytorski]

ołtarz, co wielkim się zowie — tzw. Ara Maxima. [przypis edytorski]

ołtarzów — dziś popr.: ołtarzy. [przypis edytorski]

ołtarz — u Cylkowa: 'ofiarnicą'; uzasadnienie korekty: uwspółcześnienie. [przypis edytorski]

ołtarz — u Cylkowa: 'ofiarnica'. [przypis edytorski]

ołtarz — u Cylkowa: 'ofiarnica'; uzasadnienie korekty: uwspółcześnienie. [przypis edytorski]

ołtarz — u Cylkowa 'ofiarnica'; wprowadzono konsekwentną zamianę w całym tekście na słowo 'ołtarz'; hebr. מִזְבֵּחַ (mizbeach): 'ołtarz', pochodzi od rdzenia זָבַח (zawach): 'zarzynanie zwierzęcia [ofiarnego]'. [przypis edytorski]

ołtarz — u Cylkowa: 'ofiarnicę'; uzasadnienie korekty: uwspółcześnienie. [przypis edytorski]

ołtarz — u Cylkowa: 'ofiarnicę'; uzasadnienie korekty: uwspółcześnienie. [przypis edytorski]

Ołtarzyk Złoty — daw. tytuł książeczek do nabożeństwa. [przypis edytorski]