Przypisy

Trzeba tę rzecz skończyć! Bóg nas czy diabeł złączył, trzeba się rozłączyć! — cytat z poematu Adama Mickiewicza (1798–1855) pt. Pan Tadeusz. [przypis edytorski]

trzebaż (daw.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą, inaczej: „trzeba że”. [przypis edytorski]

trzebaż — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy trzeba. [przypis edytorski]

trzebaż — wyraz trzeba z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż. [przypis edytorski]

Trzeba z żywymi naprzód iść — słowa wiersza Daremne żale Adama Asnyka (1838–1897), uczestnika powstania styczniowego, a następnie pozytywisty. [przypis edytorski]

trzebień — kastrat. [przypis edytorski]

trzebień — kastrat (tu: Kizlaraga). [przypis edytorski]

trzebieniec — kastrat. [przypis edytorski]

trzebież — grunt oczyszczony z zarastających go drzew. [przypis edytorski]

Trzebiński, Andrzej (1922–1943) — Poeta, dramaturg wzorujący się na formie dzieł Witkacego, krytyk literacki i publicysta. Związany z Konfederacją Narodu — ponadpartyjną chrześcijańsko-narodową organizacją konspiracyjną. Redaktor pisma „Sztuka i Naród”. [przypis edytorski]

Trzech Budrysów — ballada Mickiewicza, w której stary Litwin Budrys wyprawił trzech synów na wyprawy wojenne w różne strony świata, a każdy z nich zamiast łupów przywiózł do domu narzeczoną Laszkę (Polkę). [przypis edytorski]

trzechkrotny — dziś popr.: trzykrotny. [przypis edytorski]

Trzechletni — dziś raczej: trzyletni. [przypis edytorski]

trzech (…) pacholąt — dziś: troje pacholąt; trzech młodych chłopców (mianem pacholę określano chłopców do ok. 12 roku życia). [przypis edytorski]

trzechset — dziś raczej: trzystu. [przypis edytorski]

Trzechset ludzi oparło się całej Azji — Spartanie w bitwie pod Termopilami przeciw armii króla perskiego. [przypis edytorski]

trzechset osiemnastu — według Talmudu także liczba 318 sugeruje, że mowa tu o Eliezerze, gdyż 318 to wartość liczbowa imienia Eliezer (TB, Nedarim 32a), zob. Raszi do 14:14. [przypis edytorski]

trzechtysieczna — dziś popr.: trzytysięczna. [przypis edytorski]

trzecia godzina dnia — daw. trzecia godzina od wschodu słońca. [przypis edytorski]

trzecia godzina ranna — tj. ok. ósmej, licząc wg daw. miary i oznaczając jako pierwszą godzinę wschodu słońca. [przypis edytorski]

trzecia godziny dnia — tj. około 8.00 rano; niegdyś liczono godziny od wschodu słońca, kiedy to odbywało się pierwsze nabożeństwo, jutrznia. [przypis edytorski]

trzecia miara — tu: trzecie stawiennictwo przed komisją wojskową, w celu oceny poborowych, którzy powinni mieć odpowiedni wiek, wzrost i stan zdrowia. [przypis edytorski]

Trzecia Międzynarodówka, zw. też Międzynarodówką Komunistyczną — organizacja międzynarodowa założona 2–6 marca 1919 w Moskwie przez 19 partii komunistycznych, z inicjatywy Włodzimierza Lenina; miała na celu propagowanie idei komunistycznych i przygotowanie światowej rewolucji; rozwiązana 15 maja 1943 przez Józefa Stalina. [przypis edytorski]

trzecia wojna meseńska (465–461 p.n.e.) — ostatnie, zakończone klęską powstanie podbitych mieszkańców Mesenii przeciwko Sparcie. [przypis edytorski]

trzecia wyprawa perska — chodzi o wyprawę w 480 p.n.e. wielkiej armii perskiej dowodzonej przez samego króla, Kserksesa I. Zwykle jest określana jako druga wyprawa perska, po pierwszej, z roku 490, podczas której odbyła się bitwa pod Maratonem. Tutaj liczona jest jako trzecia, gdyż uwzględniono jeszcze wcześniejszą wyprawę, z roku 513, podczas której Persowie zajęli Trację i podporządkowali sobie Macedonię, zyskując przyczółek w Europie. [przypis edytorski]

trzeciego brata — Sobiesława, późniejszego księcia czeskiego w l. 1125–1140. [przypis edytorski]

trzeciego — «Dlaczego [Bóg] zwlekał i nie pokazał mu tego [miejsca] od razu? Aby ludzie nie powiedzieli: wprawił go nagle w poruszenie i zmącił mu umysł, a gdyby [Abraham] miał jakiś czas na zmianę zdania, nie zrobiłby tego», zob. Raszi do 22:4. [przypis edytorski]

trzeciem (daw.) — forma N.lp, dziś popr.: trzecim. [przypis edytorski]

Trzecie obejmują skarb towarzystwa, obronę jego, sprawy zagraniczne, porządek wewnętrzny, sposób sądzenia. — w wydaniu z 1816 r. to zdanie brzmi: Trzecie obejmują rząd wewnętrzny administracyjny, sądy, podatki, obronę, związki zagraniczne. [przypis edytorski]

trzecie — zapewne chodzi o Czarny Staw. [przypis edytorski]

trzeci, iż „szczęk oręża nie dozwalał mu słyszeć głosu praw” — Plutarch, Mariusz, 28 [w:] Żywoty sławnych mężów. [przypis edytorski]

trzeci kielich dla Zeusa Zbawiciela — podczas uczty trzeci kielich wina poświęcano Zeusowi Zbawcy (Zeus Soter). [przypis edytorski]

Trzeci maj Litwina — Jest to najsłynniejsza z pieśni opiewających Konstytucję Trzeciego Maja 1791 roku. Powstała w kwietniu 1831 roku z okazji czterdziestej rocznicy uchwalenia konstytucji, podczas powstania listopadowego, którego uczestnikiem był autor tekstu, pochodzący z Litwy (stąd tytuł) Rajnold Suchodolski; melodia, do której wykonywano utwór, najprawdopodobniej autorstwa Chopina, była już wówczas powszechnie znana. Inne tytuły, pod jakimi znana jest pieśń, to: Śpiew, Mazurek Trzeciego Maja, Witaj, mаjowa jutrzenko. Po odzyskaniu niepodległości 3 maja stał się świętem narodowym, podczas obchodów którego pieśń ta towarzyszyła podnoszeniu flagi państwowej na Placu Zamkowym w Warszawie. W 1919 roku wprowadzono do obiegu tekst zmieniony ręką Adama Kompfa, poety poznańskiego, prawdopodobnie na zamówienie władz. Zmiany sygnalizujemy w przypisach. [przypis edytorski]

Trzeci Maj — pismo konserwatywne, wychodzące w Paryżu w latach 1839–48, propagujące restytucję monarchii w Polsce, co Słowacki nazywa iluzjami. [przypis edytorski]

trzecina (daw.) — jedna trzecia. [przypis edytorski]

trzeciopiętrowej — dziś popr.: trzypiętrowej. [przypis edytorski]

trzeciorzęd (geol.) — starszy okres trwającej do dziś ery kenozoicznej, od 65 do 1,8 mln lat temu. [przypis edytorski]

trzeciorzęd (geol.) — starszy okres trwającej do dziś ery kenozoicznej (z gr: kainos: nowy, zoe: życie) dziejów Ziemi, od 65 do 1,8 mln lat temu. [przypis edytorski]

trzeci raz po olimpijsku, na cześć Zeusa Zbawiciela — podczas uczty trzeci kielich wina poświęcano Zeusowi Zbawcy (Zeus Soter). [przypis edytorski]

trzeci stan — w ogólnym podziale na klasy społeczne stosowanym w chrześcijańskiej Europie od średniowiecza do czasów nowożytnych: ogół ludzi niezaliczających się do rycerstwa (szlachty) ani do duchowieństwa, czyli chłopi i mieszczaństwo. [przypis edytorski]

Trzeci Wydział — oficjalnie: III Oddział Kancelarii Osobistej Jego Cesarskiej Mości, stanowiący najwyższy organ tajnej policji Imperium Rosyjskiego, utworzony w 1826, zajmujący się m.in. zbieraniem informacji o tajnych stowarzyszeniach i inwigilacją podejrzanych; w 1881 jego obowiązki przejęła Ochrana. [przypis edytorski]

trzej Horacjuszowie ze trzemi Kuriacjuszami czynili — Liwiusz, Decades, ks. l. [przypis edytorski]

trzej — każdy anioł posłany został z inną misją: «Jeden, aby ogłosić Sarze o [narodzinach syna], jeden, aby zniszczyć Sedom i jeden, aby uleczyć Abrahama», zob. Raszi do 18:2. [przypis edytorski]

Trzej Królowie — in. Trzej Mędrcy, według tradycji chrześcijańskiej osoby, które miały podążać za Gwiazdą Betlejemską, przybyć do miejsca narodzin Jezusa Chrystusa i przekazać mu dary. [przypis edytorski]

Trzej muszkieterowie (fr. Les Trois Mousquetaires) — popularna powieść o muszkieterach francuskiej gwardii królewskiej, autorstwa Aleksandra Dumasa, wydana w 1844 r. [przypis edytorski]

Trzej Muszkieterowie, Hrabia Monte-Chrisito, Królowa Margot — powieści napisane przez Aleksandra Dumasa, ojca. [przypis edytorski]

Trzej muszkieterowie — popularna powieść o muszkieterach francuskiej gwardii królewskiej, autorstwa Aleksandra Dumasa, wyd. w 1844. [przypis edytorski]

trzej stanowie (starop.) — trzy osoby. [przypis edytorski]

trzej wielcy bogowie — hinduistyczna trójca zwana Trimurti: Brahma, Wisznu i Śiwa jako trzy aspekty najwyższego boga; Brahma stwarza wszechświat, Wisznu go utrzymuje, a Śiwa unicestwia. [przypis edytorski]

trzepać (pot.) — trajkotać, szybko mówić. [przypis edytorski]

trzepotą (gw. forma) — trzepocą. [przypis edytorski]

trzepota — dziś popr. forma 3 os. lp cz.ter.: trzepocze a. trzepoce. [przypis edytorski]

trzepota — trzepoce. [przypis edytorski]

trześń a. trześnia — czereśnia. [przypis edytorski]

trześnia — czereśnia. [przypis edytorski]

trześnia — dzika czereśnia a. wiśnia; czereśnia ptasia. [przypis edytorski]

trześnia (gw.) — czereśnia. [przypis edytorski]

trześnia (gw.) — dzika czereśnia. [przypis edytorski]

trzewa — dziś popr. forma M.lm: trzewia. [przypis edytorski]

trzewa — dziś popr. forma: trzewia. [przypis edytorski]

trzewa — dziś popr.: trzewia. [przypis edytorski]

trzewa — dziś popr.: trzewia; wnętrzności. [przypis edytorski]

trzew (daw. forma) — dziś D.: (do) trzewi. [przypis edytorski]

trzew — dziś popr. D.: trzewi. [przypis edytorski]

trzew — dziś popr. forma D.: trzewi. [przypis edytorski]

trzew — dziś popr.: trzewi; wnętrzności, narządy wewnętrzne. [przypis edytorski]

trzewiczki na korkach — trzewiki mające obcas lub całą podeszwę z masy korkowej. [przypis edytorski]

trzewie — dziś: trzewia; wnętrzności, narządy wewnętrzne zwierząt. [przypis edytorski]

trzewiem — dziś popr. tylko w lm: trzewiami. [przypis edytorski]

trzewik — but. [przypis edytorski]

trzewik (daw.) — but. [przypis edytorski]

trzewik — sznurowany but z cholewką. [przypis edytorski]

trzewiów — dziś popr.: trzewi. [przypis edytorski]

trzmielina (biol.) — gatunek wieloletniego krzewu o silnie trujących owocach zamkniętych w czterograniastych jaskraworóżowych torebkach. [przypis edytorski]

Trznadel, Jacek (ur. 1930) — krytyk literacki, poeta i publicysta, autor m. in. głośnego zbioru wywiadów Hańba domowa, opisującego postawy polskich twórców w czasach stalinizmu. [przypis edytorski]

trznadel — niewielki, mierzący kilkanaście centymetrów ptak wędrowny, o żółtym i rdzawobrązowym upierzeniu. [przypis edytorski]

trznadel — niewielki, mierzący kilkanaście centymetrów ptak wędrowny z rzędu wróblowych, o charakterystycznym żółtym ubarwieniu głowy i spodu ciała występującym u samców w okresie godowym; różne podgatunki trznadla zamieszkują Europę i zachodnią część Azji, od Norwegii i Anglii po Bałkany; żywi się owadami i nasionami traw. [przypis edytorski]

trznadel — ptak z rzędu wróblowatych. [przypis edytorski]

trzonek (posp.) — tu: członek męski. [przypis edytorski]

trzon — górna część pieca kuchennego, na której było gotowane jedzenie. [przypis edytorski]

trzonkowce i wieczkowce, Pedunculata i Sessilia (daw. biol.) — grupy skorupiaków wąsonogich w klasyfikacji Lamarcka i Darwina, reprezentowane gł. przez odpowiednio kaczenice i pąkle. [przypis edytorski]

trzon — palenisko. [przypis edytorski]

trzop (gw.) — stary garnek gliniany; skorupa. [przypis edytorski]

trzosło a. trzósło — część pługa w kształcie noża do odcinania skiby w płaszczyźnie pionowej. [przypis edytorski]

trzosnąć (gw.) — uderzyć. [przypis edytorski]

trzos — sakiewka na pieniądze. [przypis edytorski]

trzos — sakiewka; torebka na pieniądze. [przypis edytorski]

trzos — w dawnej Polsce pas z kieszeniami na pieniądze. [przypis edytorski]

trzos — woreczek na pieniądze. [przypis edytorski]

trzos — woreczek na pieniądze. [przypis edytorski]

trzpień — walec, pręt. [przypis edytorski]

trzpiotać się (daw.) — figlować, zachowywać się jak trzpiot. [przypis edytorski]

trzpiot — osoba beztroska, niepoważna. [przypis edytorski]

trzpiot — osoba lekkomyślna i beztroska. [przypis edytorski]

trzpiotostwo (daw.) — lekkomyślność, płochość, pustota. [przypis edytorski]

trzunąć — skoczyć, runąć. [przypis edytorski]

trzusło — metalowa część pługa odcinająca skibę w pionie, co umożliwia jej odwrócenie. [przypis edytorski]

trzy boginie — Hera, Atena i Afrodyta. [przypis edytorski]

trzy boginie — Saraswati, Lakszmi i Parwati (Kali), trójca zwana Tridevi, będąca w hinduizmie żeńskim odpowiednikiem męskiej trójcy Trimurti. [przypis edytorski]

trzy-buńczuczny — piastujący trzy godności wojskowe; buńczuk — drzewce zakończone kulą lub grotem, ozdobione końskim włosiem, symbol władzy wojskowej. [przypis edytorski]