Przypisy

wzruszyć — tu: poruszyć. [przypis edytorski]

wzrzęda (starop.) — zbytnia troskliwość. [przypis edytorski]

w zwierzch — tu: od zewnątrz. [przypis edytorski]

wzwód (starop.) — most zwodzony; popuszczono wzwodu: zaczęto opuszczać most zwodzony. [przypis edytorski]

wzwód (starop.) — most zwodzony. [przypis edytorski]

wzwyczaić się (daw.) — przyzwyczaić się. [przypis edytorski]

wzwyczajony (daw.) — przyzwyczajony. [przypis edytorski]

w zysku z nałogu podoba — z nałogu znajduje upodobanie w zysku. [przypis edytorski]

wzywane jako rzeczoznawcy Marta i panna Maria udzielały (…) — dziś popr.: (…) jako rzeczoznawczynie (…). [przypis edytorski]

χρυσóς (gr.) — złoty. [przypis edytorski]

Xenil — dziś popr.: Genil, rzeka, nad którą leży Grenada; lewy dopływ Gwadalkiwiru. [przypis edytorski]

xeres — sherry, rodzaj wzmocnionego wina hiszpańskiego. [przypis edytorski]

xiądz — książę. [przypis edytorski]

xiążęcia — dziś raczej: księcia. [przypis edytorski]

xiążęcy — dziś popr. pisownia: książęcy. [przypis edytorski]

xiążę — dziś popr. pisownia: książę. [przypis edytorski]

xiążę — dziś popr. pisownia: książę; xiążęciu — dziś częściej: księciu. [przypis edytorski]

xiążę olszańskie — dziś popr.: książę olszański; popr. forma B. lp: księcia olszańskiego. [przypis edytorski]

xiążę pijane — dziś popr.: pijany książę. [przypis edytorski]

xiążęta żmudzkie i trockie — dziś popr.: książęta żmudzcy i troccy. [przypis edytorski]

xiąże — dziś popr. pisownia: książę. [przypis edytorski]

xięga — dziś popr. pisownia: księga. [przypis edytorski]

xięgi patrzą — oglądają księgi. [przypis edytorski]

xięża — dziś popr. pisownia: księża. [przypis edytorski]

xiężna — dziś popr. pisownia: księżna. [przypis edytorski]

xiężnéj — dziś popr. pisownia: księżnej. [przypis edytorski]

xiężniczka — dziś popr. pisownia: księżniczka. [przypis edytorski]

xiężyc — dziś popr. pisownia: księżyc. [przypis edytorski]

xiężycowy — dziś popr. pisownia: księżycowy. [przypis edytorski]

xięztw dwoje — dziś popr.: dwa księstwa. [przypis edytorski]

xięztwo — dziś popr. pisownia: księstwo. [przypis edytorski]

XII — w wydaniu źródłowym prawdopodobnie błędna numeracja rozdziałów — po rozdziale X następuje rozdział XII. [przypis edytorski]

xsiążę — dziś popr. pisownia: książę. [przypis edytorski]

X. — skrót od daw. pisowni imienia: Xawera. [przypis edytorski]

XXII — Akeda (עֲקֵידָה Akeda) — dosł. 'związanie' to historia związania Icchaka przez Abrahama na górze Moria opisana w Ks. Rodzaju 22:1–19. Jest to jedna z najbardziej symbolicznych opowieści w tradycji żydowskiej, interpretowana jako próba wiary i całkowitego oddania się woli Boga. Ten fragment Tory odczytywany jest codziennie jako część modlitwy porannej oraz podczas święta Rosz Haszana. Ramban (Nachmanides) komentuje, że Bóg wiedział, jak skończy się próba wiary Abrahama i Icchaka, i przywołuje Psalm 11:5 «Bóg poddaje próbom [tylko] sprawiedliwych», zob. Ramban do 22:1. Raszi zwraca uwagę, że Bóg nie powiedział od razu Abrahamowi, aby złożył Icchaka w ofierze, lecz stopniowo objawiał swój zamiar, by wystawić go na próbę, zob. Raszi do 22:2. [przypis edytorski]

XX. — skrót: księży. [przypis edytorski]

yachtman (daw., z ang. yachstman) — żeglarz, właściciel jachtu. [przypis edytorski]

yale'owskie zamki — rodzaj zamka bębenkowego, który można otworzyć jedynie za pomocą pasującego klucza. Nazwa pochodzi od jego wynalazcy Linusa Yale seniora. [przypis edytorski]

Yama (mit. hind.) — bóg śmierci. [przypis edytorski]

yam — słodki ziemniak o białym, różowym lub pomarańczowym miąższu; patat a. batat. [przypis edytorski]

Yankee Doodle is going down town (ang.) — Yankee Doodle idzie do miasta; właśc. Yankee Doodle went to town (ang.; Yankee Doodle przybył do miasta), piosenka powstała w XVIII w., spopularyzowana w okresie walki o niepodległość Stanów Zjednoczonych. [przypis edytorski]

Yankee Doodley lub Yankee Doodle (ang.) — popularna pieśń w Stanach Zjednoczonych; pochodząca jeszcze z XVIII w., z czasów wojny o niepodległość. [przypis edytorski]

yankes — określenie Amerykanina, na początku indiańskie słowo odnoszące się do białoskórych osadników, potem termin używany przez Brytyjczyków względem Amerykanów w trakcie rewolucji amerykańskiej. [przypis edytorski]

Y'a pas d'danger M'sieur, sommes un peu amusés (pot. fr.) — Nic groźnego, proszę pana, trochę się bawimy. [przypis edytorski]

yard (ang.) — jard, anglosaska miara długości, równa ok. 0,9 m. [przypis edytorski]

Ya, tuan (malaj.) — tak, panie. [przypis edytorski]

y compris (fr.) — włączając tu. [przypis edytorski]

y compris (fr.) — w tym; włączając. [przypis edytorski]

Yeats, William Butler (1865–1939) — irlandzki poeta, dramaturg i filozof. [przypis edytorski]

yerba — wysuszone, zmielone liście ostrokrzewu paragwajskiego, z których w Ameryce Płd. przygotowuje się popularny napar, podobny do herbaty. [przypis edytorski]

yes, father (ang.) — tak, ojcze. [przypis edytorski]

Yes, sir (ang.) — tak, proszę pana. [przypis edytorski]

Yessr (pot. ang.) — Tak, panie. [przypis edytorski]

Yet Brutus says he was ambitious… (ang.) — Lecz Brutus mówi, że on był ambitny,/ A wiem, że Brutus zacnym jest człowiekiem (Szekspir, Juliusz Cezar, akt III, scena 2, tł. L. Ulrich); powtarzające się, akcentowane zdanie z mowy pogrzebowej wygłoszonej przez Marka Antoniusza, który przemawia wobec początkowo wrogiego sobie tłumu, stojącego po stronie Brutusa, zabójcy Cezara; Antoniusz zaczyna od pozornego potwierdzenia tej opinii, stopniowo przekonując słuchaczy, że zarzut Brutusa jest fałszywy, i ponawia to samo zdanie, które nabiera zupełnie innego, ironicznego znaczenia. [przypis edytorski]

Yetmeyer… vicisti! (łac.) — Yetmeyer, zwyciężyłeś; odniesienie do słów: Galilaee, vicisti! (Galilejczyku, zwyciężyłeś), przypisywanych cesarzowi Julianowi Apostacie (361–363 n.e.), który miał je wypowiedzieć w chwili śmierci, uznając zwycięstwo chrześcijaństwa; chciał je bowiem w czasie swego panowania stłumić i przywrócić pogaństwo zmodernizowane w duchu neoplatońskim. [przypis edytorski]

Yezd — dziś popr.: Jazd, miasto w środkowym Iranie. [przypis edytorski]

Yezid-ben-Moawiah, właśc. Jazid ibn Muawija (645–683) — drugi kalif (od 680) z dynastii Umajjadów (Omajjadów). [przypis edytorski]

Yggdrasil (mit. nordycka) — gigantyczne drzewo łączące dziewięć światów, w tym świat bogów. [przypis edytorski]

Yguassu — dziś popr. Iguaçu, rzeka w płd. Brazylii i płn. Argentynie, lewy dopływ rz. Parana. [przypis edytorski]

Y-guassu — dziś popr.: Iguaçu, rzeka w płd. Brazylii, lewy dopływ Parany. [przypis edytorski]

ylas — yla. [przypis edytorski]

Yl — właśc. Lysle. [przypis edytorski]

YMCA (z ang. Young Men's Christian Association: Związek Chrześcijańskiej Młodzieży Męskiej) — międzynarodowa organizacja ekumeniczna propagująca wartości chrześcijańskie. [przypis edytorski]

yoghi, popr.: yogi (ang.) — jogin, wyznawca jogi, hinduskiego systemu religijno-filozoficznego, dążącego do doskonałości duchowej m.in. przez ćwiczenia fizyczne. [przypis edytorski]

yohimbina — a. johimbina, związek chemiczny (alkaloid) uzyskiwany z kory roślin Corynanthe yohimbe oraz Pausinystalis yohimbe rosnących w tropikalnych rejonach Afryki zachodniej (Kamerun, Kongo), wykorzystywany jako afrodyzjak (zażycie johimbiny powoduje zwiększony dopływ krwi do narządów płciowych i nadwrażliwość na dotyk); tradycyjnie wyciąg kory z johimbiny był stosowany przez plemiona Pigmejów i Buszmenów podczas orgiastycznych uroczystości. [przypis edytorski]

yo me sucedo a mi mismo (hiszp.) — udało mi się powstrzymać. [przypis edytorski]

Yorick — narrator powieści Podróż sentymentalna po Francji i Włoszech (ang. A Sentimental Journey Through France and Italy), autorstwa irlandzkiego pisarza, Laurence'a Sterne'a (1713–1768). [przypis edytorski]

Yorkshire — hrabstwo w płn. Anglii. [przypis edytorski]

You are stupid birds! (ang.) — Jesteście głupimi ptakami! [przypis edytorski]

you bet (ang.) — żebyś wiedział. [przypis edytorski]

you blubbering idiot (ang.) — ty beczący idioto. [przypis edytorski]

You happy man (ang.) — [jest] pan szczęśliwym człowiekiem. [przypis edytorski]

You have a brother in Prague, a lawyer, haven't you (ang.) — Ma pan brata w Pradze, prawnika, czyż nie? [przypis edytorski]

You have a very pretty wife (ang.) — ma pan bardzo ładną żonę. [przypis edytorski]

Young, Arthur (1741–1820) — brytyjski ekonomista i pisarz. [przypis edytorski]

Young, Brigham (1801–1877) — amerykański przywódca religijny i polityk; drugi prezydent Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (tzw. mormonów); w 1846–47 poprowadził ich ze stanu Illinois na zachód do Doliny Jeziora Słonego, gdzie założyli nowe miasto, Salt Lake City; w 1850 został pierwszym gubernatorem utworzonego na wniosek mormonów Terytorium Utah ze stolicą w Salt Lake City, należącego do Stanów Zjednoczonych; w latach 1861–1868 większość Terytorium Utah przyłączono do Terytoriów Nevady, Kolorado, Nebraski i Wyoming; mimo ponawianych petycji Utah przyjęto do Unii jako stan dopiero w 1896. [przypis edytorski]

Young, Bringham (1801–1877) — amerykański przywódca religijny i polityk; drugi prezydent Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (tzw. mormonów); w 1846–47 poprowadził ich ze stanu Illinois na zachód do Doliny Jeziora Słonego, gdzie założyli nowe miasto, Salt Lake City; w 1850 został pierwszym gubernatorem utworzonego na wniosek mormonów Terytorium Utah ze stolicą w Salt Lake City, należącego do Stanów Zjednoczonych; w latach 1861–1868 większość Terytorium Utah przyłączono do Terytoriów Nevady, Kolorado, Nebraski i Wyoming; mimo ponawianych petycji Utah przyjęto do Unii jako stan dopiero w 1896. [przypis edytorski]

Young, Bringham (1801–1877) — drugi prorok (przywódca) mormońskiego Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych Dnia Ostatniego; po śmierci Josepha Smitha pod jego przywództwem mormoni przebyli Wielkie Równiny i osiedlili się w Dolinie Wielkiego Jeziora Słonego, gdzie w 1847 założyli miasto Salt Lake City. [przypis edytorski]

Young, Edward (1681–1765) — poeta angielski, autor poematów białym wierszem Night-Thoughts, zawierających rozważania na temat życia, śmierci i nieśmiertelności. [przypis edytorski]

You're a swine (ang.) — Świnia pan jest. [przypis edytorski]

your father (ang.) — twój ojciec. [przypis edytorski]

Your name? (ang.) — twoje nazwisko? [przypis edytorski]

…yourself, ye son of a bitch (ang.) — …się, sukinsynu (ciężkie przekleństwo). [przypis edytorski]

ypata — asmuo. [przypis edytorski]

ypataasmuo. [przypis edytorski]

ypatiškasis — ypatingas, neįprastas. [przypis edytorski]

ypatus — skirtingas, ypatingas. [przypis edytorski]

Ypres — miasto w Belgii, w Zachodniej Flandrii; to tutaj w czasie I wojny światowej zastosowano po raz pierwszy bojowy gaz musztardowy, od nazwy miasta nazywany iperytem. [przypis edytorski]

'yr — trump.: yra [przypis edytorski]

y tam y sam (starop.) — tu i tam. [przypis edytorski]

Yvonne (fr.) — Iwona. [przypis edytorski]

Y wydarł z ręki mnie katowi — patrz informacje biograficzne zawarte w załączonym na końcu tekście Od tłumacza Tadeusza Boya-Zeleńskiego. [przypis edytorski]

žabangai — pinklės, spąstai. [przypis edytorski]

žabų tvora — tvora padaryta iš šakelių. [przypis edytorski]

žaginė — rąstas neapkapotomis šakomis. [przypis edytorski]

žagrė — arklas. [przypis edytorski]

žalibarščiai — šaltibarščiai. [przypis edytorski]

žalktienė — žaltienė, žalčio patelė. [przypis edytorski]

žalktyčios — žaltyčios, žalčio duktės. [przypis edytorski]

žalnierius — kareivis, kareivėlis. [przypis edytorski]