Przypisy

postura — postawa. [przypis redakcyjny]

posuły (starop.) — podarunki na przekupienie sędziego. [przypis redakcyjny]

po swem panie (starop. forma) — zamiast: po swoim panu; forma starsza prawidłowa, dzisiejsza jest analogiczna do tematów na -u (domu, synu). [przypis redakcyjny]

po swe wszytkie czasy — przez całe swoje życie. [przypis redakcyjny]

po swojsku — dziś: po swojemu. [przypis redakcyjny]

po swojsku — po swojemu. [przypis redakcyjny]

po swym piecu jeśca (zwrot przysł.) — mieć coś po piecu, tj. mleć rzecz właściwą, dostosowaną do ramienia (barku); tu więc: odpowiedniego jeźdźca. [przypis redakcyjny]

posyłam wam ten pierwszy, byle uczynić początek — autor zwraca się tu do redakcji „Słowa”, w którym listy te były pomieszczane. (Przyp. wyd.) [przypis redakcyjny]

Poszanowanie cudzej osobistości — dziś mówimy: osobowości (jednostkowych wyborów i praw). [przypis redakcyjny]

Poszedłem błądzić w nieznane mi światy — wiersz ten był ogłoszony w miesięczniku „Krytyka” (zesz. II Cz. II r. 1910). [przypis redakcyjny]

poszedłem z cesarzem Konradem — Prapradziad poety towarzyszył cesarzowi Konradowi w trzeciej jego krucjacie w roku 1147 i jako waleczny krzyżownik na Ziemi Świętej poległ śmiercią walecznych. [przypis redakcyjny]

poszedł w stronę kościoła — mowa o kościele św. Józefa (Karmelitów) na Krakowskim Przedmieściu. Wśród wielu cennych rzeźb kościelnych znajduje się tam m.in. Chrystus w grobie dłuta Oskara Sosnowskiego (1810–1886). Kościół Karmelitów ocalał w całości, a wnętrze jego zgodne jest nadal z opisem Prusa. [przypis redakcyjny]

po szelinie — [po] zaroślach. [przypis redakcyjny]

po szkodzie korzysta — domyślnie: z doświadczenia. [przypis redakcyjny]

poszła — odeszła. [przypis redakcyjny]

poszła widzieć krajów — poszła, aby widzieć (aby zobaczyć, popatrzeć na) kraje; kraje nocy wiecznej: kraina śmierci, która jest krainą ciemności (jak noc). [przypis redakcyjny]

poszło na maszt (daw.) — było podobne [do masztu], wyglądało jak maszt. [przypis redakcyjny]

poszło na (starop.) — wyglądało na (wonne cyprysy). [przypis redakcyjny]

poszlę Kamilowi Cyprianowi — Norwidowi. [przypis redakcyjny]

Poszliśmy stamtąd na Reineberk — Niepodobna wykreślić dokładnie drogi, którą wracało wojsko Czarnieckiego do ojczyzny. Naprzód nie wiadomo, czy Pasek podawał nazwy z pamięci czy z mapy, następnie nazwy te, może już przez autora zmienione, doznały dalszego zniekształcenia ze strony nieudolnego przepisywacza. Zupełnie pewne punkty tej drogi stanowią nazwy: Bersztedt, Wismar, Gustrow i Szczecin. Z pozostałych Tobel nie znajduje się ani w słowniku geogr. Eittera ani Neumanna. Reineberk mogłoby być Reinebek na wschód od Hamburga, gdyby nie to, że następne Bergstedt leży znacznie na zachód, a więc wymagało zmiany drogi w kierunku zachodnim; mogło to jednak nastąpić z niewiadomych nam przyczyn. Tomaszów, widocznie przekręcone, mogłoby być Teterów. Zuraw, gdyby było Zurow, toby powinno być wymienione po Wismar. Wittstock, choć forma niezepsuta, nastręcza wielkie wątpliwości, bo leży już w Brandenburgii; raczej mogłaby to być wieś Wittstock pod Prenzlau, choć też przedstawia pewne zboczenie na południe. [przypis redakcyjny]

poszta (daw.) — poczta. [przypis redakcyjny]

posztarz — pocztylion. [przypis redakcyjny]

poszycie — strzecha. [przypis redakcyjny]

potas — również lekki metal (ciężar właściwy 0,865 g). [przypis redakcyjny]

potaż (z hol. pot: garnek; asch: popiół) — popiół drzewny, złożony głównie z węglanu potasu, używany do produkcji mydła, szkła, ceramiki i nawozów, ważny przedmiot eksportu w XVII i XVIII w. [przypis redakcyjny]

potęga Makryny, nabyta zasługą męczeńską — prawdziwą postać Makryny Mieczysławskiej odkryły dopiero badania ks. J. Urbana, ogłoszone drukiem w rozprawie pt.: Makryna Mieczysławska w świetle prawdy, Kraków 1923, s. 139. [przypis redakcyjny]

potężnych zawias — dziś: potężnych zawiasów. [przypis redakcyjny]

Potem, (pokazuje) jako stolicę Ludwik z Bononiej / Przenosi — jedna z grubszych pomyłek tłumacza; w oryg.: Poi mostra il re, che di Bologna fuore / Leva la sega, e vi fa entrar le giande: „Pokazuje mu króla, który z Bononii / Wyrzuca piłę, a wprowadza żołędzie”, tj. wyrzuca Bentywolów, którzy mieli w herbie piłę, a wprowadza papieża Juliusza II, mającego w herbie dąb z żołędziami. Tymczasem tłumacz sega pomieszał widocznie z seggio (siedziba), i bałamuctwo gotowe. [przypis redakcyjny]

Potem rękoma objął mnie za szyję — Tym uściskiem Wirgiliusza zapewne poeta chciał wyrazić wstręt, jaki w nim obudził widok potępionego za gniew porywczy. Sam Dante, ile wiemy z jego życia, będąc gwałtownym i porywczym w gniewie, snadź poczuł w tej chwili całą zgrozę kary tego grzechu i postanowił z niego się poprawić. Rozum, który powinien rządzić gniewem, tu przez uścisk Wirgiliusza (symbol rozumu) wyraża swoje zadowolenie z poprawy poety. [przypis redakcyjny]

potem uznając rzecz marną, słuchać mógł syren z większym hartem ducha — Tu poeta jest tylko wędrowcem i do ziemskiego życia stąd powracać musi. Dlatego Beatrycze daje mu tę naukę, ażeby słuchając ją z uwagą po raz drugi przez podobne pokusy nie dał się wciągnąć w grzech i błąd przeszły. [przypis redakcyjny]

Potem wjechał na piękną bohatyrów ziemię — wedle niektórych wykładaczy Orlanda ma to być wspomniana w Biblii kraina Gosen lub Gessen, którą Józef darował swemu ojcu i braciom. [przypis redakcyjny]

potencja (daw., z łac.) — moc, potęga. [przypis redakcyjny]

potens manu et consilio (łac.) — możny ręką i radą. [przypis redakcyjny]

potentaci — możni panowie. [przypis redakcyjny]

potentia (łac.) — potęga. [przypis redakcyjny]

potentiores (łac.) — możniejsi; tj. Stanisław, a po jego śmierci Józef Władysław Myszkowscy. [przypis redakcyjny]

potentissime (łac.) — jak najmocniej. [przypis redakcyjny]

potentissime (łac.) — najmocniej. [przypis redakcyjny]

potentissime (łac.) — potężnie. [przypis redakcyjny]

potentissimos impetus (łac.) — najpotężniejsze natarcia. [przypis redakcyjny]

po tercjarsku — tercjarz: członek stowarzyszenia zakonnego dla osób świeckich. [przypis redakcyjny]

potioritas — lepsza część. [przypis redakcyjny]

potitius (łac.) — polityczniej, przyzwoiciej. [przypis redakcyjny]

potkać kogo czem (starop.) — zarzucić komu coś. [przypis redakcyjny]

potkała (forma starop.) — spotkała. [przypis redakcyjny]

po tobie znam taką postawę — doznaję od ciebie takiego zachowania się. [przypis redakcyjny]

Potockaitės karstas. — Netoli Chanų rūmų tebėr kapinės, rytų skonyje statytos, su apskritu kaupu. Krymo liaudyje užsiliko pasaka, būk šį paminklą pastatęs Kirym-Girajus savo meilužei, belaisvei lenkei iš Potockių namo. Autorius moksliškai iš gražiai parašytos „Kelionės po Krymą”, Muravjev-Apostolas sako, kad toji pasaka esanti be pamato, ir kad tame rakšte esanti palaidota tūla gruzinaitė. Nežinome kuo jis remia savo nuomonę; nes užmėtinėjimas, būk totoriai vidur aštuonioliktojo amžiaus nebegalėję taip lengvai Potockių merginų grobti ir gabentis, neturi pagrindo. Žinomi pastarieji kazokų maištai Ukrainoje, kur nemaž buvo suimta žmonių ir parduota kaimynams totoriams. Lenkijoje daugel yra aukštesnės kilmės šeimynų Potockiais vardu, ir paminėtoji imtinė ne būtinai turėjo prigulėti prie garsiųjų Huraaniaus tėvūnų, kurie mažiau kentėjo nuo totorių ir kazokų. Iš liaudies pasakos apie Bachčisarajaus grabvietę rusų dainius Aleksandras Puškinas ypatingu savo talentu parašė apysaką — „Bachčisarajaus Fontana”. [przypis redakcyjny]

Potocki, Jędrzej — wojewoda kijowski, w r. 1684 hetman polny koronny, zm. 1691. [przypis redakcyjny]

Potocki Rewera, Stanisław — umarł 22 lutego 1667. [przypis redakcyjny]

Potocki, Szczęsny Kazimierz — starosta krasnostawski, sokalski, wojewoda sieradzki, potem krakowski, następnie kasztelan krakowski i hetman wielki koronny, zm. 1702. [przypis redakcyjny]

potoczne — powszednie, codzienne. [przypis redakcyjny]

potrafić kogoś (daw.) — spotkać się z kimś. [przypis redakcyjny]

potrafić się z kimś (daw.) — spotkać się z kimś. [przypis redakcyjny]

potraw — łąka po sianokosach. [przypis redakcyjny]

potraw — łąka po sianokosach, tu: pastwisko. [przypis redakcyjny]

potrefuje się (starop.) — zdarza [się]. [przypis redakcyjny]

Potrójnym kula ziemska nadana obrotem (…) — Przypuszcza się tu potrójny bieg ziemi: pierwszy, „około własnej osi”, dni oddaje, sprawia odmianę dni i nocy; drugi, około Słońca, „planety darzącej światłem i ciepłem”, wraca lata, jest przyczyną ustawicznie powracającej kolei pór roku; trzeci, najleniwszy, z północy ku południowi i stamtąd znowu ku północy, „Trionom”, miał „przynieść”, czyli sprawić „odmłodnienie”, odrodzenie się ziemskiego świata, to jest Ziemi i wszystkich na niej istot. Rozumowanie to umysłowe, bardziej z istoty swojej do umiejętności niż do poezji należące, umiał Trembecki tak zmysłowie wydać, łącząc filozoficzną zrozumiałość i ścisłość z okrasą poetycką, iż przytoczone miejsce zdaje się okazywać w najwyższym blasku jego talent i sztukę. [przypis redakcyjny]

Potrójnym płynem martwe skrapia zwłoki — Antygona skropiła ciało płynem zmieszanym z wina, mleka i oliwy. [przypis redakcyjny]

potrociny — odpadki, rzeczy nic niewarte, marności. [przypis redakcyjny]

potrzeba (daw.) — walka, potyczka. [przypis redakcyjny]

potrzeba metafizyki, którą Schopenhauer odnajduje w ludziach, wychodząc ze siebie samego — Schopenhauer, Werke II, 184, (Grisebach); [wychodząc ze siebie samego dziś raczej: wychodząc (w rozumowaniu) od siebie samego; red. WL]. [przypis redakcyjny]

potrzebami — dodatkami. [przypis redakcyjny]

potrzebny — tu: potrzebujący, ubogi. [przypis redakcyjny]

potrzeby i imprezy (daw.) — walki i przedsięwzięcia. [przypis redakcyjny]

po trzecie — po raz trzeci. [przypis redakcyjny]

potuszyć (daw.) — dać znać. [przypis redakcyjny]

potuszyć (daw.) — dodać otuchy. [przypis redakcyjny]

potuszyć (daw.) — dodać serca, odwagi, otuchy. [przypis redakcyjny]

potwór skrzydlaty — Sfinks. [przypis redakcyjny]

potwora (daw.) — [dziś r.m.:] potwór. [przypis redakcyjny]

potwora (daw.forma r.ż.) — potwór. [przypis redakcyjny]

po Tyberiuszu i Kaprei — Tyberiusz spędził ostatnie lata swego panowania na Capri (Kaprea), prowadząc tam wielce nieobyczajny tryb życia. [przypis redakcyjny]

potycze (starop.) — rodzaj sideł. Znaczenie to jednak w tem miejscu wcale nie stosowne. Bodaj czy nie należy czytać po tycze, a właściwie po tyce; w takim razie miejsce to byłoby jasne: Wiąz podcięty „do ziemie kochany krzak (winną macicę) na dół ciągnie za sobą po tyce” tj. po swoim pniu. [przypis redakcyjny]

potyka — potyczka. [przypis redakcyjny]

po tym gwałcie — przywrócenie władzy stathoudera [namiestnika kraju; Red. WL] przez wkroczenie wojsk pruskich do Holandii w r. 1787 i upadek ustroju republikańskiego. [przypis redakcyjny]

„Po tym [wszyscy] poznają, żeście uczniami moimi, jeśli się wzajem miłować będziecie” — wg Ewangelii w Nowym Testamencie słowa te wyrzekł Jezus do swych apostołów podczas ostatniej wieczerzy (por. np. J 13, 35). [przypis redakcyjny]

potztausend (niem. przekręcone Gotts tausend Sakrament) — przekleństwo: do stu diabłów itp. [przypis redakcyjny]

poufałych czerńców — zaufanych mnichów. [przypis redakcyjny]

Pour le Mérite (fr.) — „za zasługi”, pruski order wojskowy. [przypis redakcyjny]

pour passer le temps (fr.) — dla zabicia czasu. Kazimierz Tetmajer napisał oktawą poemat Pour passer le temps (Poezje, Seria III, 1898 r.). [przypis redakcyjny]

poveretto (wł.) — biedak. [przypis redakcyjny]

Po w. 70: „Już Maciej nie mościwym i panem, i bratem. / Zjaśniewielmożniał Maciej, drugich teraz braci; / A gdy go płatny wielbiacz górnie koligaci, / Stryjeczny Bolesławów i Piastów, i Wazów, / Zna szacunek krwi wielkiej i respekt wyrazów.” [przypis redakcyjny]

powątpliwość (daw.) — wątpliwość. [przypis redakcyjny]

Powązki — w północno–zachodniej części Warszawy; dzielnica cmentarzy (największy i najstarszy z nich — cmentarz katolicki, założony w 1791). W latach 1877–1881 śmiertelność wynosiła w Warszawie 36,8%; a po wybudowaniu wodociągów i kanalizacji spadła do 19,5%. [przypis redakcyjny]

powagi używa — pokazuje, jaki jest ważny. [przypis redakcyjny]

poważenie — poważanie, szacunek. [przypis redakcyjny]

poważnić — upoważniać. [przypis redakcyjny]

poważniejąc w twarzy — dziś popr. poważniejąc na twarzy. [przypis redakcyjny]

poważność (starop.) — powaga. [przypis redakcyjny]

Poważny starzec szedł jeden i śpiący (…) we śnie twarz miał (…) natchnioną — św. Jan [tak opisany] z powodu swego objawienia. [przypis redakcyjny]

powerek — drążek do noszenia cebrów. [przypis redakcyjny]

powiada inny krytyk — Valerius Maximus: „Summi moeroris acerbitatem arte esprimi non posse onfessus est”; lib. VIII cap. 11. [przypis redakcyjny]

powiada Pliniusz (…) malarz zwątpił, czy potrafi nadać ojcu wyraz twarzy jeszcze smutniejszy — Plinius, Nat. hist., lib. XXXV sec. 5: „Cum moestos pinxisset omnes, praecipue patruum, et tristitiae omnem imaginem comsumpsisset, patris ipsius vultum velavit, quem digne non poterat ostendere”. [przypis redakcyjny]

powiastki, które się pod jego nazwiskiem ukazywały w „Rozmaitościach lwowskich” — Pierwsza ukazała się Ifigenia czyli Skutki niewierności (Nr. 85, w sobotę 29 lipca 1820 r.). Potem Atenais (19 września), wreszcie Podroż (Nr. 33, 20 marca 1821). Pełnym nazwiskiem: Ant. Malczewski — podpisana jest tylko Podróż, inne noszą podpis: Ant, Mal…i. [przypis redakcyjny]

powiat Montferański — okolica miasta Montferrand, połączonego za Ludwika XIII z Clermontem (Jasną Górą) w jedną całość pod nazwą Clermont-Ferrand. [przypis redakcyjny]

powiatowe chorągwie — chorągwie zaciągane w zastępstwie pospolitego ruszenia przez poszczególne ziemie (powiaty) i opłacane z podatków ustalonych przez sejmiki ziemskie; nazwane są tu one nowo zaciężnymi, ponieważ dopiero w 1652 r. sejm powiększył w ten sposób liczbę wojska, nakładając na poszczególne powiaty województw obowiązek utrzymania dodatkowych chorągwi. [przypis redakcyjny]

po wiechach — po karczmach; wiecheć słomy był znakiem karczmy. [przypis redakcyjny]

Po wieczerzy fajerwerk — sztuczne ognie, rzecz często bardzo kosztowna, były ulubionym sposobem uświetniania większych uroczystości bogatej szlachty i magnaterii. [przypis redakcyjny]

Powiedziano tam, że król zachowa swobody, jakich jego ojciec i dziad użyczyli kościołom — Mówiłem w poprzedzającej księdze, rozdz. XXI, o tych wolnościach, które były ustąpieniem praw sądowych i które zabraniały sędziom królewskim pełnić jakichkolwiek czynności na owym terytorium; były one równoznaczne z ustanowieniem lenna. [przypis redakcyjny]

Powiedz mi, czy mam do Juliusza — Juliusza Słowackiego. [przypis redakcyjny]