Przypisy

Balfegor — właśc. Belfagor, imię diabła ze znanej baśni magicznej. [przypis edytorski]

Balfers, popr.: Wulfers, Michał (1765–1794) — prawnik, adwokat, syndyk miasta Warszawy (od marca 1794); umiarkowany działacz powstania kościuszkowskiego, członek Rady Zastępczej Tymczasowej; oskarżony o ukrywanie dokumentów kompromitujących króla oraz utrzymywanie kontaktów z więźniami insurekcji, został aresztowany; powieszony przez tłum. [przypis edytorski]

Balfoura deklaracja (ang. The Balfour Declaration) — list wystosowany 2 XI 1917 r. przez rząd brytyjski w osobie ministra spraw zagranicznych, lorda Arthura Jamesa Balfoura (1848–1930), na ręce przywódcy społeczności żydowskiej w Wielkiej Brytanii, barona Waltera Rothschilda w celu przekazania treści pisma do wiadomości Syjonistycznej Federacji Wielkiej Brytanii i Irlandii. List zawierał deklarację, że Wielka Brytania podziela pragnienie odtworzenia w Palestynie „żydowskiej siedziby narodowej” („national home for the Jewish people”) i stanowił wyjście naprzeciw oczekiwaniom i usiłowaniom podejmowanym przez ruch syjonistyczny w Europie. Deklarację Balfoura opublikowano 9 listopada 1917 r., a następnie włączono do traktatu pokojowego zawartego w 1920 r. w Sèvres z Imperium Osmańskim. Działania te zaowocowały utworzeniem brytyjskiego Mandatu Palestyny. [przypis edytorski]

balia — miednica znacznych rozmiarów służąca daw. do prania. [przypis edytorski]

balia — naczynie służące do prania bielizny. [przypis edytorski]

Balicki, Wincenty (1798–1844) — duchowny, działacz kulturalny i pisarz; autor tekstu Miasto Tarnów pod względem historycznym, statystycznym, topograficznym i naukowym, opublikowanego w 1831 r. [przypis edytorski]

Baliński, Ignacy (1862–1951) — pseud. Aksel; polski pisarz, publicysta i działacz społeczny, prawnik, sędzia Sądu Najwyższego w II RP, senator z ramienia Narodowej Demokracji. [przypis edytorski]

Baliński, Michał (1794–1864) — prawdopodobnie chodzi o Michała Balińskiego, polskiego historyka, pisarza, publicystę i działacza oświatowego. [przypis edytorski]

Baliński, Stanisław (1898–1984) — literat (poeta, prozaik, eseista) i dyplomata, przed wojną członek grupy poetyckiej „Skamander”. [przypis edytorski]

Balingen — miasto powiatowe w Niemczech, w kraju związkowym Badenia-Wirtembergia. [przypis edytorski]

balista — rodzaj broni miotającej. [przypis edytorski]

balista (z gr. βαλλειν: rzucać) — machina oblężnicza miotająca pociski (belki a. kamienie). [przypis edytorski]

balistyka — nauka o miotaniu i ruchu pocisków. [przypis edytorski]

baliwernia a. baliwerna (z fr. baliverne) — banialuka, dyrdymała, niedorzeczność. [przypis edytorski]

baliwernia, częściej: baliwerna (rzad., z fr. baliverne) — banialuka, dyrdymała, niedorzeczność. [przypis edytorski]

Bali — wyspa w Indonezji, ośrodek kultury i sztuki. [przypis edytorski]

balka — dziś popr.: belka. [przypis edytorski]

ballada „O królu i żebraczce” — znana ballada o królu Kofetui, który zakochał się w żebraczce i poślubił ją; zamieszczona w zbiorze Johnsona Crown Garland of Goulden Roses (1612); wzmianki o tej legendzie zawierają także inne sztuki Szekspira: Romeo i Julia (akt II, scena 1), Ryszard II (akt V, scena 3), Henryk V, część 2 (Akt V, scena 3). [przypis edytorski]

Ballada o panach dawnego czasu, prowadząca daley ten sam przedmiot — wszyscy wyliczeni tu monarchowie zmarli świeżo, za czasu Villona; w refrenie przeciwstawia im poeta wpółlegendarną już postać Karola Wielkiego (Charlemagne). [przypis edytorski]

Ballada w teyże samey materyey — ballada ta zatytułowana jest przez Villona: Ballada w tejże materyi w starym ięzyku francuskim. Interesującym dokumentem dawności kultury piśmienniczej we Francji jest, że już w XV w. poeta czyni sobie artystyczną zabawę, aby naśladować stary język francuski z XIII w., co zresztą — jak mu to dzisiejsi erudyci dowodnie wykazali! — czyni w sposób dość powierzchowny. [przypis edytorski]

Balladyna — dramat romantyczny Juliusza Słowackiego z 1834 r. [przypis edytorski]

Balladyna — tytułowa bohaterka dramatu Juliusza Słowackiego: bezwzględnie dążąc do władzy, dopuszczała się strasznych czynów, zginęła rażona piorunem. [przypis edytorski]

ballady — w innym oprac.: segedille. [przypis edytorski]

Ballarat — miasto w Australii w stanie Wiktoria, centrum gorączki złota w latach 50. XIX w. [przypis edytorski]

ballonchio — tradycyjny ludowy taniec włoski z podskokami. [przypis edytorski]

Bal maskowy — opera Giuseppe Verdiego na podstawie libretta Antonio Somma, z prapremierą w 1859, z premierą w języku polskim w roku 1870. [przypis edytorski]

balneatorzy — niewolnicy (służący) obsługujący łaźnię. [przypis edytorski]

Balombi-ba-Kotta — dziś: Barombi Koto a. Barombi-ba-Kotto, niewielkie jezioro w łańcuchu wulkanicznym w płd.-zach. Kamerunie, z małą wyspą pośrodku, zamieszkaną przez rybackie plemię Barombi. [przypis edytorski]

balon z wodą sodową — dawniej większe ilości wody sodowej, czyli wody gazowanej, przechowywano w dużych cylindrycznych syfonach (balonach) z miedzi; taki syfon umieszczano w pojemniku z lodem i sprzedawano klientom na ulicy wodę na szklanki. [przypis edytorski]

Balor Złe Oko — w mitologii irlandzkiej król podziemnych istot zwanych Formorianami, przeciwników Tuatha Dé Danann. [przypis edytorski]

balotować (daw.) — tajnie głosować za pomocą kartek albo białych i czarnych gałek. [przypis edytorski]

balotować (daw.) — tajnie głosować za pomocą kartek albo białych i czarnych gałek; zbalotować: odrzucić lub wyrzucić w wyniku tajnego głosowania. [przypis edytorski]

balotować (daw.) — tajnie głosować za pomocą kartek albo białych i czarnych gałek; zbalotowany: odrzucony w wyniku tajnego głosowania. [przypis edytorski]

balotowanie a. balotaż — głosowanie na dwóch kandydatów, którzy w pierwszej turze uzyskali najwięcej głosów, ale nie zdobyli wymaganej większości; daw. tajne głosowanie za pomocą kartek a. białych i czarnych gałek. [przypis edytorski]

bal — pień grubego drzewa. [przypis edytorski]

balsamiczny — o zapachu żywicy. [przypis edytorski]

balsamiczny — o zapachu żywicy, wonny. [przypis edytorski]

balsam peruwiański — lek o działaniu antyseptycznym, przeciwzapalnym. [przypis edytorski]

balsam rzymski — zasady filozofii rzymskiej (stoicyzm). [przypis edytorski]

balsiai — garsiai. [przypis edytorski]

balsimas — balzamas. [przypis edytorski]

Balsorano — miejscowość i gmina we włoskim w regionie Abruzja. [przypis edytorski]

Balssa — nazwisko rodowe Balzaca, zmienione przez jego ojca, by odciąć się od stanu plebejskiego, kiedy dostał pracę urzędnika. [przypis edytorski]

Baltazar — postać z biblijnej Księgi Daniela (Dn 5, 1–31), przedstawiona jako ostatni król babiloński przed podbojem perskim; wydał ucztę, podczas której ukazała się w sali ręka pisząca na ścianie słowa: Mane, tekel, fares, co zwykło się tłumaczyć: „policzone, zważone, rozdzielone”; była to przepowiednia bliskiego upadku królestwa Baltazara, która spełniła się jeszcze tej samej nocy. [przypis edytorski]

baltgudžiai — dab.: baltarusiai. [przypis edytorski]

Baltjūrė — Baltijos jūra. [przypis edytorski]

Baltosios marios — turima omenyje Baltijos jūra. [przypis edytorski]

baltycka woda — Bałtyk, Morze Bałtyckie. [przypis edytorski]

Balu — w oryg.: Baloo. [przypis edytorski]

balvonas — stabas, dievaitis. [przypis edytorski]

balwierka — żeńska forma od: balwierz; daw. osoba pełniąca funkcje fryzjera, kosmetyczki i pielęgniarza zarazem, zajmująca się goleniem zarostu, strzyżeniem włosów, przygotowywaniem kąpieli itp., a także wykonująca pospolite zabiegi, takie jak wyrywanie zębów czy upuszczanie krwi. [przypis edytorski]

balwierz — a. cyrulik, daw. osoba pełniąca funkcje fryzjera, kosmetyczki i pielęgniarza zarazem, zajmująca się goleniem zarostu, strzyżeniem włosów, przygotowywaniem kąpieli itp., a także wykonująca pospolite zabiegi, takie jak wyrywanie zębów czy upuszczanie krwi. [przypis edytorski]

balwierz (daw.) — cyrulik, fryzjer. [przypis edytorski]

balwierz (daw.) — fryzjer a. cyrulik. [przypis edytorski]

balwierz (daw.) — fryzjer i/lub felczer. [przypis edytorski]

balwierz (daw.) — fryzjer; Midasowy balwierz (mit. gr.) — król Midas został ukarany przez bogów oślimi uszami, o czym wiedział tylko jego fryzjer. Ten, zmęczony ukrywaniem tajemnicy, wykopał dołek w piasku i do niego wyszeptał sekret, a następnie zasypał. W tym miejscu wyrosła trzcina, a z jej szumem na wietrze tajemnica króla Midasa rozniosła się po świecie. [przypis edytorski]

balwierz (daw.) — fryzjer. [przypis edytorski]

balwierz (daw.) — fryzjer wykonujący również zabiegi kosmetyczne i felczerskie. [przypis edytorski]

balwierz (daw.) — fryzjer wykonujący również zabiegi medyczne. [przypis edytorski]

balwierz (daw.) — fryzjer wykonujący również zabiegi medyczne. [przypis edytorski]

balwierz (daw.) — osoba pełniąca funkcje fryzjera, kosmetyczki i pielęgniarza zarazem, zajmująca się goleniem zarostu, strzyżeniem włosów, przygotowywaniem kąpieli itp., jak również wykonująca pospolite zabiegi medyczne, takie jak wyrywanie zębów czy upuszczanie krwi; także: cyrulik. [przypis edytorski]

balwierz — fryzjer; dawniej do jego obowiązków należało także wykonywanie prostych zabiegów medycznych. [przypis edytorski]

balwierz — fryzjer, golibroda. [przypis edytorski]

balwierz — fryzjer i golibroda, niekiedy też namiastka aptekarza lub lekarza (cyrulik, felczer). [przypis edytorski]

balwierz — (inaczej cyrulik) zajmował się między innymi goleniem, rwaniem zębów, czyszczeniem uszu i puszczaniem krwi. [przypis edytorski]

balwierz — tu: cyrulik, czyli fryzjer wykonujący również proste zabiegu medyczne. [przypis edytorski]

Balzac, Honoré de (1199–1850) — francuski powieściopisarz zwany ojcem powieści realistycznej; zasłynął cyklem ponad stu trzydziestu utworów pisanych w latach 1829–1847 — Komedią Ludzką — prezentujących krytyczny obraz społeczeństwa. [przypis edytorski]

Balzac, Honoré de (1799–1850) — francuski powieściopisarz. [przypis edytorski]

Balzac, Honoré de (1799–1850) — francuski powieściopisarz zwany ojcem powieści realistycznej; zasłynął cyklem powieściowym Komedia Ludzka, pokazującym życie społeczne, polityczne i obyczajowe we Francji od czasów rewolucji francuskiej do rządów Ludwika Filipa. [przypis edytorski]

Balzac, Honoré de (1799–1850) — francuski powieściopisarz zwany ojcem powieści realistycznej; zasłynął cyklem pt. Komedia ludzka, obejmującym ponad sto trzydzieści utworów, pokazującym życie społeczne, polityczne i obyczajowe we Francji od czasów rewolucji francuskiej do rządów Ludwika Filipa. [przypis edytorski]

Balzac, Honoré de (1799–1850) — francuski prozaik okresu romantyzmu, nazywany „mistrzem realizmu”. Autor cyklu powieściowego Komedia ludzka (m.in. Ojciec Goriot, Stracone złudzenia), pokazującego życie społeczne, polityczne i obyczajowe we Francji od czasów rewolucji francuskiej do rządów Ludwika Filipa. [przypis edytorski]

Balzac, Honoré de (1799–1850) — francuski prozaik okresu romantyzmu, nazywany „mistrzem realizmu”. Autor cyklu powieściowego Komedia ludzka (m.in. Ojciec Goriot, Stracone złudzenia), pokazującego życie społeczne, polityczne i obyczajowe we Francji od czasów rewolucji francuskiej do rządów Ludwika Filipa. [przypis edytorski]

Balzac, Honoré de (1799–1850) — francuski prozaik okresu romantyzmu, nazywany „mistrzem realizmu”, autor monumentalnego cyklu powieściowego pt. Komedia ludzka. [przypis edytorski]

Balzac, Honoré de (1799–1850) — francuski prozaik okresu romantyzmu, nazywany „mistrzem realizmu”, autor monumentalnego cyklu powieściowego pt. Komedia ludzka (obejmującego m.in. powieści: Ojciec Goriot, Stracone złudzenia, Kobieta trzydziestoletnia), pokazującego życie społeczne, polityczne i obyczajowe we Francji od czasów rewolucji francuskiej do rządów Ludwika Filipa. [przypis edytorski]

Balzac, Honoré de (1799–1850) — powieściopisarz francuski, jeden z najważniejszych twórców współczesnej powieści europejskiej. [przypis edytorski]

Balzac, Honoré de (1799–1850) — powieściopisarz francuski. [przypis edytorski]

Balzac, Honoré de (1879–1850) — prozaik francuski, czołowy realista, autor cyklu powieści Komedia ludzka. [przypis edytorski]

Balzac, Jean-Louis Guez de (1597–1654) — francuski pisarz, autor listów, które wywarły duży wpływ na kształtowanie się nowożytnej prozy francuskiej. [przypis edytorski]

balzakowski — taki jak u Balzaka; Honoré de Balzac (1799–1850): francuski prozaik okresu romantyzmu, nazywany „mistrzem realizmu”, autor monumentalnego cyklu powieściowego pt. Komedia ludzka. [przypis edytorski]

balzaminka, dziś raczej: balsaminka — niewielkie naczynie liturgiczne, w którym trzyma się kadzidełka albo pachnące zioła. [przypis edytorski]

Bambara — grupa etniczna w Afryce Zachodniej, gł. w płd.-wsch. Mali. [przypis edytorski]

Bamberg — miasto w Niemczech, w Bawarii, nad rzeką Regnitz, niedaleko jej ujścia do Renu. [przypis edytorski]

bambino mio (wł.) — dziecko moje. [przypis edytorski]

bambizas — reformatų kunigas. [przypis edytorski]

bańdzioch (pot.) — brzuch. [przypis edytorski]

banan — tu: bananowiec. [przypis edytorski]

banburski — pochodzący z Banbury, miasta położonego ok. 100 km na północny zachód od Londynu. [przypis edytorski]

Banchieri, Tommaso Adriano (1568–1634) — włoski kompozytor, organista i teoretyk muzyki, benedyktyn. [przypis edytorski]

Banchi — Via dei Banchi Vecchi, ulica w centrum Rzymu. [przypis edytorski]

banda — tu: krawędź stołu bilardowego. [przypis edytorski]

banda (z ang. band) — tu: zespół. [przypis edytorski]

Bandello, Matteo (1485–1561) — włoski dworzanin i pisarz. [przypis edytorski]

bandera — flaga morska wskazująca na państwową przynależność statku. [przypis edytorski]

bandera — flaga. [przypis edytorski]

banderia — konny oddział eskorty honorowej biorący udział w niektórych uroczystościach. [przypis edytorski]

banderilla — włócznia używana w walce z bykami. [przypis edytorski]

banderillero — uczestnik corridy wbijający w kark byka banderillę, dziryt z chorągiewką. [przypis edytorski]

Bandini, Ottavo (1558–1629) — wł. kardynał (od 1596) z Florencji, od 1621 inkwizytor; opiekun uczonych, patron Galileusza. Podczas procesu w 1633 już nie żył. [przypis edytorski]

bandoch a. bandos (daw.) — najemny robotnik sezonowy. [przypis edytorski]

bandolet — lekka strzelba z krótką lufą. [przypis edytorski]