Przypisy

sachem — wódz indiański w Ameryce Płn.; przywódca plemienny. [przypis edytorski]

Sacher-Masoch von, Leopold (1836–1895) — austriacki pisarz, dramaturg. [przypis edytorski]

Sachsengänger (niem.) — najemni robotnicy rolni ze Śląska (przede wszystkim z Górnego Śląska), Poznania, Prus i Pomorza, którzy latem podejmowali pracę na zachodzie, głównie na polach buraczanych w Saksonii (niem. Sachsen). [przypis edytorski]

Sachsenhausen właśc. Konzentrationslager Sachsenhausen — niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny działający w latach 1936–1945, zlokalizowany w miejscowości Sachsenhausen niedaleko Berlina. [przypis edytorski]

Sachs, Hans (1494–1576) — niemiecki poeta z Norymbergi, syn rzemieślnika, zwolennik reformacji. [przypis edytorski]

Sachs, Hans (1494–1576) — norymberski poeta i dramaturg. Sława jego odrodziła się w epoce romantyzmu. Był jedną z postaci występujących w Śpiewakach norymberskich Wagnera. [przypis edytorski]

sacra profanis (łac.) — rzeczy święte ze świeckimi. [przypis edytorski]

Sacré-Coeur — tu: klasztor Sióstr Sacré Coeur we Lwowie, żeński klasztor rzymskokatolicki Zgromadzenia Najświętszego Serca Jezusa (fr. Sacré Coeur), istniejący od 1843 do 1946. [przypis edytorski]

Sacré-Coeur, właśc. Basilique du Sacré-Cœur (fr.: Bazylika Świętego Serca) — kościół na szczycie wzgórza Montmartre w Paryżu. [przypis edytorski]

Sacré-Coeur — Zgromadzenie Panien Serca Jezusowego, założone we Francji w 1800 roku przez Madelaine-Sophie Barat (1779–1865); zajmowało się wychowaniem młodych dziewcząt. [przypis edytorski]

sacré, diable (fr.) — przeklęty, diabeł. [przypis edytorski]

Sacrédieu! (fr.) — Boże święty! (wykrzyknik, wyraz emocji, przekleństwo). [przypis edytorski]

sacré nom de nom (fr.) — uświęcone (a. przeklęte) imię imion. [przypis edytorski]

Sacrebleu! (fr.) — francuskie przekleństwo. [przypis edytorski]

sacre bleu (fr.) — przekleństwo: do diaska itp. [przypis edytorski]

Sacristia nuova, właśc. Sagrestia Nuova (wł.) — dosł. Zakrystia Nowa; przestrzeń w bazylice San Lorenzo we Florencji, będąca arcydziełem Michała Anioła jako architekta i rzeźbiarza. [przypis edytorski]

sacristi (fr.) — do kroćset! [przypis edytorski]

sacrorum lucorum tutorem (łac.) — opiekunem świętych gajów. [przypis edytorski]

sacrrr… (fr.) — urwane przekleństwo sacrebleu: cholera. [przypis edytorski]

saczek (daw.) — mały sak, woreczek. [przypis edytorski]

Sade, Donatien Alphonse François de (1740–1814) — francuski pisarz, libertyn, głoszący jako wartość życie w zgodzie ze skrajnie pojętą wolnością jednostki, przekreślającą ograniczenia ze strony moralności, religii czy prawa i nakazującą podążanie za wszelkimi popędami i pragnieniami; w ostatniej dekadzie XVIII w. był jednym z najpopularniejszych pisarzy paryskich, następnie zaś najbardziej tępionym przez cenzurę (zacierano wszelkie ślady jego publikacji); większość swego życia spędził w więzieniu lub na wygnaniu; od nazwiska markiza de Sade pochodzi nazwa jednego z zaburzeń preferencji seksualnych, sadyzmu. [przypis edytorski]

Sade, Donatien Alphonse François de (1740–1814) — fr. pisarz, libertyn, głoszący jako wartość życie w zgodzie ze skrajnie pojętą wolnością jednostki, przekreślającą ograniczenia ze strony moralności, religii czy prawa i nakazującą podążanie za wszelkimi popędami i pragnieniami; w ostatniej dekadzie XVIII w. był jednym z najpopularniejszych pisarzy paryskich, następnie zaś najbardziej tępionym przez cenzurę (zacierano wszelkie ślady jego publikacji); większość swego życia spędził w więzieniu lub na wygnaniu; od nazwiska markiza de Sade pochodzi nazwa jednego z zaburzeń preferencji seksualnych, sadyzmu. [przypis edytorski]

Sade, Donatien-Alphonse-François de (1740–1814) — kontrowersyjny pisarz francuski, przedstawiciel libertynizmu filozoficznego, krytykujący moralność i z upodobaniem przedstawiający przemoc seksualną; od jego nazwiska utworzono słowo „sadyzm”. [przypis edytorski]

sadhu — hinduski wędrowny asceta, żyjący ściśle według zasad religii. [przypis edytorski]

Sadhuzag (mit.) — legendarne zwierzę średniowieczne symbolizujące pychę: wielki jeleń o głowie kozła z porożem o wielu odgałęzieniach. [przypis edytorski]

sadniwy (daw.) — o koniu: mający rany przetarte w skórze przez uprząż. [przypis edytorski]

sadno (starop.) — otarcie, odparzenie. [przypis edytorski]

Sadów — wieś w woj. śląskim, w pow. lublinieckim, ok. 70 km na zach. od Lelowa. [przypis edytorski]

Sadowa — miejscowość w Czechach, znana z powodu bitwy, która miała tu miejsce 3 lipca 1866 podczas wojny prusko-austriackiej. [przypis edytorski]

Sadowa — wieś w Czechach, miejsce zwycięskiej dla Prusaków, rozstrzygającej bitwy w wojnie prusko-austriackiej w r. 1866. [przypis edytorski]

sadowić — tu: skłonić do osiadłego trybu życia; osadzić. [przypis edytorski]

saduceusz — członek odłamu religii żydowskiej z II w. p.n.e., nieuznającego części daw. tradycji (przeciwnie do faryzeuszy, strzegących najdrobniejszych elementów tradycji). [przypis edytorski]

saduceusz — członek stronnictwa rel.-polit. w Judei w staroż. Izraelu, zawiązanego w II w. p.n.e. wokół kapłanów Świątyni Jerozolimskiej wywodzących się z rodu mianowanego przez Salomona arcykapłana Świątyni, Sadoka (stąd nazwa saduceusze, hebr. sedukim); było to stronnictwo kapłańskie, arystokratyczne, mające oparcie w zamożnych warstwach społecznych, a jego członkowie stanowili większość w organach decyzyjnych. Politycznie byli zwolennikami hellenizacji, a później asymilacji do dominującej kultury rzymskiej i współpracy z Rzymem (dlatego po nieudanym antyrzymskim powstaniu 66–70 n.e. zelotów i zburzeniu świątyni przez Tytusa stronnictwo to, rozproszone, znikło). Religijnie stanowili reformatorski, oświecony odłam ówczesnego judaizmu, uznawali jedynie Torę, odrzucając tradycję ustną i nauczanie proroków, a także tendencje mistyczne, wiarę w istoty nadprzyrodzone poza Bogiem (anioły i demony), koncepcję zmartwychwstania oraz mesjanizm; oparta ściśle na Torze wiara saduceuszy nie uznawała koncepcji życia wiecznego, kary lub nagrody w życiu pośmiertnym: według saduceuszy dusza po śmierci odchodzi. Autorytetowi i przekonaniom saduceuszy przeciwstawiały się inne stronnictwa-bractwa działające w tym samym czasie, m.in. faryzeusze, esseńczycy, zeloci i chrześcijanie. Przedstawieni w Nowym Testamencie kapłani to właśnie przedstawiciele saduceuszy. [przypis edytorski]

sadyba (daw.) — osiedle. [przypis edytorski]

sadyba (daw.) — osiedle, siedziba. [przypis edytorski]

sadyba (daw.) — siedziba, osiedle. [przypis edytorski]

sadyba — miejsce, w którym się mieszka, siedlisko, siedziba. [przypis edytorski]

sadyba — osada, kolonia. [przypis edytorski]

sadyzm — zboczenie seksualne polegające na znajdowaniu przyjemności w zadawaniu bólu partnerowi; określenie pochodzi od nazwiska markiza de Sade, oświeceniowego pisarza i filozofa. [przypis edytorski]

sadź a. szadź — osad lodu powstały ze skroplonej mgły. [przypis edytorski]

sadź — dziś: szadź, osad lodu powstały ze skroplonej mgły. [przypis edytorski]

sadząc — dziś popr.: sadzając. [przypis edytorski]

sadząc — tu: wsadziwszy. [przypis edytorski]

sadzawka Betsaidy — Betesda, biblijny zbiornik wodny w Jerozolimie, miejsce uzdrowień znane z J 5, 2–5: kiedy anioł zstępował do tej sadzawki i poruszał jej wody, nabierały one własności uzdrawiających; w starożytnych manuskryptach ewangelii wg Jana występuje pod nazwą Bethesda, Bethzatha lub Bethsaida. [przypis edytorski]

sadzawka Nerona — Stagnum Neronis w Domus Aurea (Złoty Dom Nerona), nieukończonym pałacu cesarza Nerona wg projektu usytuowanym między wzgórzami Palatynu i Eskwilinu; w miejscu tym powstały następnie termy Trajana. [przypis edytorski]

sadzawka — wypełnione wodą niewielkie zagłębienie w ziemi [przypis edytorski]

sadziba — dziś popr.: siedziba. [przypis edytorski]

sadziba — siedziba, posiadłość. [przypis edytorski]

sadzić błędy — pisać z błędami. [przypis edytorski]

sadzić się (daw.) — prześcigać się. [przypis edytorski]

sadzić się na czym (starop.) — opierać się na czym. [przypis edytorski]

sadzić się na czym (starop.) — zasadzać się na czym; opierać się na czym. [przypis edytorski]

sadzić się — próbować się czymś popisać, starać się komuś zaimponować. [przypis edytorski]

sadzić się — wysilać się, próbować się czymś popisać. [przypis edytorski]

sadzić (starop.) — opierać się. [przypis edytorski]

sadzić — tu: osadzić. [przypis edytorski]

sadzić — tu: posadzić, sadzać. [przypis edytorski]

sadzić — tu: przesadzić, przeskoczyć. [przypis edytorski]

sadzić — tu w znaczeniu: biec. [przypis edytorski]

sadzony (daw.) — dziś: wysadzany, inkrustowany. [przypis edytorski]

sadzony — dziś popr.: wysadzany. [przypis edytorski]

sadzonymi schody (daw. forma) — dziś N. lm: (…) schodami. [przypis edytorski]

sadzony (starop.) — tu: wysadzany (szlachetnymi kamieniami). [przypis edytorski]

sadzony — tu: wysadzany. [przypis edytorski]

Sävelången — jezioro, położone w szwedzkiej gminie Lerum, w regionie Västra Götaland. [przypis edytorski]

SA-Fackelzug — odbywający się po zmroku pochód z płonącymi pochodniami (Fackelzug) organizowany przez Oddziały Szturmowe NSDAP, tzw. Sturmabteilung (SA). [przypis edytorski]

safanduła — człowiek niezaradny, powolny, fajtłapa. [przypis edytorski]

safanduła — człowiek niezaradny, pozbawiony energii, fajtłapa. [przypis edytorski]

safanduła — niezdara; osoba mało energiczna, niezręczna, flegmatyczna. [przypis edytorski]

safanduła — osoba niezaradna i pozbawiona energii. [przypis edytorski]

safanduła — osoba niezaradna, oferma. [przypis edytorski]

safanduła — osoba niezaradna, pozbawiona energii. [przypis edytorski]

Safanduły — komedia Victoriena Sardou z 1862 r. [przypis edytorski]

safes (ang. safe) — opancerzona skrytka na pieniądze i przedmioty wartościowe; dziś: sejf. [przypis edytorski]

safes — sejf. [przypis edytorski]

safian — barwiona kozia skóra. [przypis edytorski]

safianowy — wykonany z barwionej koziej skórki, wyprawianej przy użyciu garbników roślinnych. [przypis edytorski]

safianowy — wykonany z barwionej koziej skóry. [przypis edytorski]

safianowy — wykonany z safianu, tj. z barwionej skóry koziej. [przypis edytorski]

safian — zabarwiona kozia skóra. [przypis edytorski]

safian (z pers.) — barwiona kozia skóra. [przypis edytorski]

safian (z wł. saffiano) — cienka, miękka, wyprawiona garbnikami roślinnymi i barwiona skóra cielęca, kozia lub barania, z której wykonywano rękawiczki, pantofle i inne wytworne wyroby. [przypis edytorski]

saficzna miłość — miłość lesbijska, od imienia greckiej poetki Safony, mieszkającej na wyspie Lesbos, autorki głównie poezji miłosnej, często sugerującej jej miłość do kobiet. [przypis edytorski]

safijaństwo — szewstwo; od safian (z tur.): miękka, cienka skóra koźla a. barania, używana m.in. do wyrobu obuwia. [przypis edytorski]

Sa fille? (fr.) — Jej córka? [przypis edytorski]

safizm — miłość lesbijska, od imienia greckiej poetki Safony. [przypis edytorski]

Safona — grecka poetka liryczna, żyjąca na przełomie VII i VI wieku p.n.e. [przypis edytorski]

Safona — grecka poetka liryczna z przełomu VII i VI wieku p.n.e., autorka głównie poezji miłosnej, często sugerującej jej miłość do kobiet. [przypis edytorski]

Safona — grecka poetka liryczna z przełomu VII i VI w. p.n.e., autorka głównie poezji miłosnej, często sugerującej jej miłość do kobiet. [przypis edytorski]

Safona — gr. poetka liryczna z przełomu VII i VI wieku p.n.e., autorka głównie poezji miłosnej, często sugerującej jej miłość do kobiet. [przypis edytorski]

Safona (VII/VI p.n.e.) — grecka poetka tworząca pieśni weselne, miłosne oraz hymny. [przypis edytorski]

Safona VII/VI–VI p.n.e.) — grecka poetka liryczna, autorka pieśni weselnych, hymnów, liryki miłosnej lesbijskiej; według legendy nieszczęśliwa w miłości popełniła samobójstwo, rzucając się w morze ze Skały Leukadejskiej. [przypis edytorski]

Safona (VII/VI–VI p.n.e.) — grecka poetka tworząca pieśni weselne, miłosne oraz hymny. [przypis edytorski]

Safona (VII/VI–VI p.n.e.) — wielka grecka poetka liryczna; według legendy nieszczęśliwa w miłości popełniła samobójstwo, rzucając się w morze ze Skały Leukadejskiej. [przypis edytorski]

Safona (VII–VI w. p.n.e.) — wybitna poetka starożytnej Grecji; opoka Safony: według legendy nieszczęśliwa w miłości Safona popełniła samobójstwo, rzucając się w morze ze Skały Leukadejskiej. [przypis edytorski]

sa fortune (fr.) — swój los, swoje szczęście. [przypis edytorski]

sagacitas narium (łac.) — wyczuwanie węchem. [przypis edytorski]

sagacitatis (łac.) — bystrość, przenikliwość. [przypis edytorski]

Sagalasówka — broń myśliwska wykonywana w końcu XVIII wieku przez kowala-rusznikarza o imieniu Sagalas. [przypis edytorski]

sagamite — potrawa Indian z Ameryki Płn., rodzaj gulaszu lub gęstej zupy przyrządzanej z rozdrobnionej ugotowanej kukurydzy oraz kawałków mięsa lub suszonych ryb, czasem z dodatkiem tłuszczu lub warzyw. [przypis edytorski]