Przypisy

brabanckich koronek — z Brabancji, sławnej koronkami. [przypis redakcyjny]

bracie Stanisławie — chodzi o któregoś z bliskich przyjaciół, może Stanisława Fogelwedera (por. przyp. do Listu do Stanisława Fogelwedera, t. II, s. 288. [przypis redakcyjny]

bractwa — stowarzyszenia religijno–dobroczynne, które rozmnożyły się niepomiernie u schyłku XVII w., stając się ośrodkami dziwacznej, obłudnej dewocji. [przypis redakcyjny]

Bractwo Święte — hiszp. Santa Hermandad, bractwo utworzone po miastach w celu strzeżenia porządku publicznego, ścigania złodziei i walki ze zbójami; zwalczało zacięcie rycerzy łupiących po drogach. [przypis redakcyjny]

Bradamanta — bohaterka Orlanda Szalonego Ariosta. [przypis redakcyjny]

Bradamanta — dziewica-rycerka, córka Amona i Beatryczy, córki księcia bawarskiego Nama, jedna z przedniejszych bohaterek poematu. [przypis redakcyjny]

(Bradamanta) została raniona — według Bojarda (ks. III p. 3. i 4.) rzecz miała się tak: W bitwie Franków z Saracenami pod Montalbanem przyszło do strasznej walki między Bradamantą a Rodomontem, królem Algieru. Wtem nadjeżdża Rugier i przynosi wiadomość o zupełnej porażce Karola Wielkiego Bradamanta prosi tedy Rodomonta, iżby walki zaprzestać, gdyż chce w tej ciężkiej chwili połączyć się z cesarzem. Rodomont jednak odmawia. Wtedy Rugier, lubo sam Saracen, podjął się dalszej walki z Rodomontem w zastępstwie dziewicy. Ta oddala się, lecz niespokojna o los Rugiera, wraca po chwili, właśnie w tym czasie, kiedy Rodomont, ogłuszony cięciem Rugiera, wypuścił z ręku miecz i wodze. Szlachetność Rugiera, który nie korzystał ze swej przewagi, skłoniła króla algierskiego do zaprzestania walki. Po oddaleniu się Rodomonta zapytuje Rugier chrześcijanina o stan i imię i jakież było jego zdziwienie, gdy w mniemanym rycerzu odkrył cudownej urody dziewicę. Oboje uczuli naraz moc i potęgę niezwalczonej miłości. Wtem nadbiega hufiec Saracenów i jeden z nich ciął Bradamantę w odkrytą głowę. Kochankowie rzucają się na napastników, ale w wirze walki tracą się z oczu i odtąd przez długi czas nie mogli się znaleźć. [przypis redakcyjny]

Braddon, Mary Elizabeth (1837–1915) — angielska autorka powieści sensacyjnych. [przypis redakcyjny]

Bradley, Francis Herbert — notatka ta odnosi się do książki myśliciela angielskiego, Francisa Herberta Bradleya (1846–1924), pt. Appearence and Reality, którą autor w grudniu 1910 studiował. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

Brahma (z sanskr.) — najwyższe bóstwo w religii hinduskiej. [przypis redakcyjny]

brak (daw.) — wybór. [przypis redakcyjny]

brakować — przebierać. [przypis redakcyjny]

brakować — tu: piętnować. [przypis redakcyjny]

brak (starop.) — wybór. [przypis redakcyjny]

brak — to, co się odrzuca. [przypis redakcyjny]

brak — tu: koń wybrakowany. [przypis redakcyjny]

brak — tu: wybór. [przypis redakcyjny]

braliście — rozdanie starostw w dzierżawę wieczystą (uchwały Delegacji z 3 i 4 lutego 1775, zatwierdzone przez Sejm) przez Komisje Rozdawnicze, złożone z zauszników Ponińskiego i Stackelberga; starostwa wakujące rozdawane natychmiast, na inne rozdawane ekspektatywy, tj. prawo objęcia dzierżawy po śmierci żyjącego starosty; o zyskowności świadczy, że Szczęsny Potocki, bardzo w interesach rządny, nakupił ekspektatyw za milion zł. polskich; o moralnej stronie, że obdarowani uważani byli za Sejmu Czteroletniego za pohańbionych i zaprzedańców (ich wykaz zwany «czarną księgą»), i że nawet za czasów Sejmu Podziałowego były wypadki odmowy przyjęcia starostwa ofiarowanego (Czetwertyński). [przypis redakcyjny]

brama — kraj sukni. [przypis redakcyjny]

brama świętego Marcella — brama Saint-Marcel w Paryżu. [przypis redakcyjny]

bramę — poeta pisze: bromę. [przypis redakcyjny]

bramin — kapłan i uczony w religii bramińskiej w Indiach. [przypis redakcyjny]

Brandymart — syn Monodanta, mąż Fiordylizy. [przypis redakcyjny]

Branka d'Oria — zabił w czasie obiadu teścia swego, Michała Zankę, którego wyżej spotkaliśmy w smolnym jeziorze. Morderca ten rodem był genueńczyk. [przypis redakcyjny]

branka — [tu:] pobór do wojska (rosyjskiego). [przypis redakcyjny]

brant (starop.) — czysty kruszec. [przypis redakcyjny]

brant (starop.) — czysty, wypalony kruszec drogi. [przypis redakcyjny]

Branzard — król budziański (Bugia), namiestnik króla Agramanta w Barbarii (Tunis). [przypis redakcyjny]

brasa — lina służąca do obracania rei w płaszczyźnie poziomej w celu odpowiedniego ustawienia żagli w stosunku do wiatru. [przypis redakcyjny]

Brat Alberigo — rodem z Faency, jeden z towarzystwa braci wesołych (zob. uwagę do pieśni XXIX), zaprosił krewnego swego z synkiem na ucztę i w chwili, kiedy podawano owoce i jagody, kazał ich zamordować. Stąd urosło włoskie przysłowie: „On kosztował owoców brata Alberigo”. [przypis redakcyjny]

brata (…) najdroższego, umarłego (…) — mowa o Janie Żmichowskim, zmarłym w 1843 r. [przypis redakcyjny]

braterskie (daw.) — po bratersku, [przypis redakcyjny]

braterskie (daw. przysłówek) — po bratersku. [przypis redakcyjny]

brat mój — Robert, brat Karola Martela, domniemanego dziedzica korony węgierskiej. [przypis redakcyjny]

bratnich wojen (…) Jokasty żal, smutek dwoisty — Wzmianka wojen tebańskich, w których synowie Jokasty Eteokles i Polinik wzajem siebie zamordowali. [przypis redakcyjny]

brat — tu: stryjeczny. [przypis redakcyjny]

Brat twój (…) w księgach objawienia o białych płaszczach i palmach nadmienia — Święty Jan w Objawieniu [Apokalipsie; red. WL], rozdz. 7, w. 9. [przypis redakcyjny]

bratu Rusinowi pokłon… — są to (przytoczone widocznie z pamięci) fragmenty tzw. Składu zasad, ułożonego przez Mickiewicza jako program polityczno-społeczny dla Legionu Polskiego organizowanego we Włoszech (marzec 1848). W tekście Mickiewicza inaczej: „Każdemu Słowianinowi, zamieszkałemu w Polsce, braterstwo, obywatelstwo, równe we wszystkim prawo”. [przypis redakcyjny]

brat wschodził na niebie okrągły — Księżyc, którego poeta nazywa bratem słońca. [przypis redakcyjny]

bravi (wł.: śmiałkowie) — najemna ochrona. [przypis redakcyjny]

Bravo, figlio mio! Ma bravo davvero! (wł.) — Zuch z ciebie, mój synu, prawdziwy zuch! [przypis redakcyjny]

Brawa — tyle co Blaja, Blaye, miasto w departamencie Girondy we Francji. [przypis redakcyjny]

brek — powóz odkryty, z ławkami umieszczonymi naprzeciwko siebie, wzdłuż pojazdu. [przypis redakcyjny]

brelok — ozdobny wisiorek przy łańcuszku. [przypis redakcyjny]

Bressa — miasto Brescia we Włoszech. [przypis redakcyjny]

bresz — wyłom w murze twierdzy wykonany przez oblegających. [przypis redakcyjny]

bretnal (z niem. Brettnagel) — duży gwóźdź do przybijania desek. [przypis redakcyjny]

Bretonowie — mieszkańcy Bretanii (Bretagne) we Francji. [przypis redakcyjny]

Brettinaro — teraz przezwany Bertinoro, zamek w Komanii. [przypis redakcyjny]

brevis vita (łac.) — krótkie życie. [przypis redakcyjny]

brewe — dekret papieża w sprawach mniejszej wagi. [przypis redakcyjny]

brewjarzu — modlitewniku księżym. [przypis redakcyjny]

Briareus — jeden z trzech mitologicznych olbrzymów, mających po 100 rąk i 50 głów. [przypis redakcyjny]

Briareusz — olbrzym sturamienny, walczący w wojnie miedzy Tytanami a bogami. [przypis redakcyjny]

Briareusz — sturamienny olbrzym, syn Urana i Ziemi. Anteusz, syn Ziemi, która, ledwo wyszedł na świat, obdarzyła go nadzwyczajną siłą. Herkules zmuszonym był go zadusić, ponieważ Anteusz, jako wróg nieubłagany Herkulesa, z nim się wciąż mocował. Olbrzym ten nie ma rąk związanych, ponieważ nie brał udziału w wojnie olbrzymów z bogami. [przypis redakcyjny]

briefträger (niem.) — listonosz. [przypis redakcyjny]

Brion — Francuz, rotmistrz chorągwi rajtarskiej. Obaj dostali się pod Częstochową do niewoli. [przypis redakcyjny]

brio — żywość, temperament. [przypis redakcyjny]

bród (…) przez który/ Srogi jakiś przewoźnik wozi blade cienie — srogi przewoźnik: Charon. [przypis redakcyjny]

bróg (tu forma B. lp: broga) — pomieszczenie na zboże składające się z czterech słupów i ruchomego dachu. [przypis redakcyjny]

brodafiasz (daw., pot.) — brodacz. [przypis redakcyjny]

Brodiaga (ros.) — włóczęga. [przypis redakcyjny]

brodofiasz — brodacz. [przypis redakcyjny]

broić (starop.) — czynić. [przypis redakcyjny]

broken-harted — powinno być: broken hearted (ang.): ze złamanym sercem. [przypis redakcyjny]

Broń (…) co światu lubych dała przyczynę radości — przez zabicie „bestyej”. [przypis redakcyjny]

broń schylili — pierwsza gwardia francuska 12 lipca, następnie inne oddziały. [przypis redakcyjny]

brona (daw.) — brama. [przypis redakcyjny]

brona (daw.) — brama; zob. też: Ks. 2, Pieśń XIII, w. 43. [przypis redakcyjny]

Brona — Porta. [przypis redakcyjny]

brona (tu daw.) — brama. [przypis redakcyjny]

Brona — Wysoka Porta. [przypis redakcyjny]

bronić czego — tu: zabraniać czego, sprzeciwiać się czemu. [przypis redakcyjny]

Bronicka, Salomea — córka Andrzeja, wojskiego krakowskiego. [przypis redakcyjny]

Bronowice — ulubiona przez malarzy wieś pod Krakowem, gdzie mieszkał stale Włodzimierz Tetmajer — ożeniony z bronowiczanką — i gdzie odbyło się wesele Rydla z siostrą Tetmajerowej. [przypis redakcyjny]

Brontes i Styropes z dużym Piragmotem — imiona Cyklopów przejęte z Eneidy. [przypis redakcyjny]

Brontes — jeden z Cyklopów, kujących dla Zeusa (Jowisza) gromy. [przypis redakcyjny]

bronzowy — dziś popr.: brązowy, z brązu. [przypis redakcyjny]

Brooklyn — dzielnica Nowego Jorku, położona na zachodnim cyplu wyspy Long Island. [przypis redakcyjny]

brożkiem — na bok, bokiem. [przypis redakcyjny]

Brucker, Jan Jakob (1696–1770) — zwolennik filozofii Leibniza i ścisłej prawowierności protestanckiej, był pierwszym wśród Niemców historykiem filozofii, a jeżeli zważymy obszerność jego pracy, to pierwszym w ogóle. Główne jego dzieło ma napis: Historia critica philosophiae a mundi incunabulis ad nostram usque aetatem deducta (Lipsk, 1742–44, pięć tomów; drugie wyd. w 6 tomach 1766–67). [przypis redakcyjny]

Brucyowie — mieszkańcy krainy Bruttium w płd. Włoszech (nazwa starożytna). [przypis redakcyjny]

brudne — koronek brabanckich, bardzo delikatnych, nie prano z obawy przed zniszczeniem. [przypis redakcyjny]

Brühl, Henryk (1700–1763) — hrabia, minister saski, bardzo wpływowy za panowania Augusta III. Uzyskawszy, na podstawie sfałszowanej genealogii, szlachectwo polskie, doszedł i w Polsce do wysokiego znaczenia, frymarcząc bez skrupułów starostwami i urzędami. Jedną z córek wydał za Jerzego Augusta Mniszcha (1715–1778), marszałka nadw. koronnego. [przypis redakcyjny]

brukatelowych a. brokatelowych — naśladujących brokat. [przypis redakcyjny]

Brulionowe rzuty (…) testament Jaśniacha — rzuty są trzy, znaczone tu (A), (B) i (C). Pierwsze dwa wiążą się z sobą dość ściśle, wydawca ich przyjmuje, że fragment (A) jest niewątpliwie pierwopisem, upstrzonym licznymi poprawkami i dopiskami. Drugi zaś fragment (B) jest „niejako czystopisem, znacznie krótszym i niedokończonym. Cechuje go większa prostota stylu, osiągnięta przez uproszczenie baroku opisowego”. Wydaje się wszelako, że równie uprawnione mogłoby być mniemanie wręcz odwrotne. Cytaty włączone we fragment (A), oznaczone: 1–7, pochodzą z Przedświtu Krasińskiego, z Mickiewicza Ksiąg pielgrzymstwa, z Prelekcji paryskich i ze Składu zasad 1848 r. Zachodzące drobne różnice tekstu dowodzą, że Żeromski cytował z pamięci. [przypis redakcyjny]

brulot — łódź napełniona materiałami palnymi. [przypis redakcyjny]

Brunel — król Tyngitany, słynny złodziej. [przypis redakcyjny]

Brunetto Latini — nauczyciel i opiekun poety, obszernie o nim nadmieniliśmy w życiu Dantego. [przypis redakcyjny]

Bruno, Giordano (1548–1600) — właśc. Philippo Bruno, włoski filozof hermetyczny oraz teolog, dominikanin, humanista, poeta. „(…) przy czytaniu G. Bruna teorii platonicznego zachwytu pięknem”. Giordano Bruno. Opere italiane. II. Dialoghi morali. Con note di Giovanni Gentile (Bari 1908. W wydawnictwie Classici della filosofia moderna. A cura di B. Croce e G. Gentile). Patrz str. 330, 340, 374–376, 383 tegoż dzieła. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

Brusja — miasto Brussa w Małej Azji. [przypis redakcyjny]

brus — kamień do ostrzenia. [przypis redakcyjny]

brusznica (gwar.) — borówka. [przypis redakcyjny]

Brutowa żona — Porcia, żona Marka Brutusa, który sobie sam śmierć zadał po przegranej pod Filipami [Filippi, 42 p.n.e.]; odebrała sobie życie na wieść o śmierci małżonka. [przypis redakcyjny]

Brutti — Monsignor Brutti z kancelarii watykańskiej. [przypis redakcyjny]

Brutus, Kasjusz — Mordercy Juliusza Cezara, których poeta za tę zbrodnię skazał do piekła (Patrz Piekło, pieśń XXXIV). [przypis redakcyjny]

Brutus — Lucjusz Juniusz (pierwszy konsul rzymski, VI w. p.n.e.) i Marek Juniusz (85–42 p.n.e.); postacie z historii starożytnego Rzymu, uważane za wzory cnót obywatelskich. [przypis redakcyjny]

Brutus porażony — pokonany; Brutus, reprezentant cnót rzymskich, zabójca Juliusza Cezara (44 r. p.n.e.), został pokonany przez Oktawiana Augusta pod Filippi (42 r. p.n.e.). Po klęsce popełnił samobójstwo i miał wtedy powiedzieć: „O nędzna cnoto, byłaś tedy tylko słowem, a ja cię czciłem jako coś rzeczywistego, ty zaś byłaś niewolnicą Losu”. [przypis redakcyjny]

Bryaka — miasto nadmorskie Saint-Brieuc w departamencie Côtes du Nord we Francji. [przypis redakcyjny]

Bryareus — jeden z trzech mitologicznych olbrzymów, mających po 100 rąk i 50 głów. [przypis redakcyjny]