Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 454 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | czeski | dopełniacz | dawne | filozoficzny | francuski | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | literacki, literatura | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przysłowiowy | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | staropolskie | starożytny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | żartobliwie | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 8856 przypisów.
Macaulay, Thomas Babington (1800–1859) — brytyjski pisarz, historyk i polityk. [przypis edytorski]
Macedończyk — wg popularnej anegdoty Filip Macedoński mawiał, że nie ma muru tak wysokiego, by nie przeskoczył go osioł objuczony złotem. [przypis redakcyjny]
Macedon — Aleksander Wielki, król macedoński. [przypis redakcyjny]
Macedonia — kraj leżący w środkowej części półwyspu bałkańskiego. W czasie, kiedy w Persji panował Kserkses I (Achaszwerosz) królem Macedonii był Aleksander I Macedoński. Macedonia była wówczas państwem zależnym od Persji, co dawało jej jednak wsparcie armii perskiej w konfliktach z Grecją. [przypis edytorski]
Macedonia — tu: antyczna kraina na Półwyspie Bałkańskim. [przypis edytorski]
Macedonia — tu: prawdopodobnie region administracyjny Grecji. [przypis edytorski]
Macedon — tj. Aleksander Macedoński. [przypis edytorski]
Macellarjus — rzeźnik. [przypis redakcyjny]
maceracji (łac. maceratio: rozmoczenie) — proces, w przebiegu którego ważną rolę odgrywa oddziaływanie środowiska wodnego. [przypis edytorski]
macewa — nagrobek. [przypis tłumacza]
macewa — płyta nagrobna. [przypis tłumacza]
Machabejbus — Żyd. [przypis edytorski]
Machabej — chodzi zbiorczo o Machabeuszy, judejski ród kapłański; jego przedstawiciele wzniecili tzw. powstanie Machabeuszy (167–160 p.n.e.) w buncie przeciw rządzącej z Syrii dynastii Seleucydów, mianowicie Antiochowi IV, z którego rozkazu Jerozolima miała stać się ośrodkiem kultu Zeusa, z ołtarzem w Świątyni Jerozolimskiej i specjalnym aparatem urzędniczym pilnującym składania ofiar hellenistycznemu bóstwu; następnie, po uznaniu przez Syrię niezależności Judei, w l. 147–37 p.n.e. Machabeusze byli dynastią panującą. [przypis edytorski]
Machabejczycy a. Machabeusze — judejski ród kapłański, który w 167 p.n.e. zainicjował powstanie przeciw władzy Seleucydów i stanął na jego czele; po zwycięstwie i uzyskaniu niezależności państwa żydowskiego ród ten, zw. dynastią Machabeuszy rządził do 37 p.n.e. Opisane w Starym Testamencie walki Machabeuszy (dwie Księgi Machabejskie) uchodziły w średniowieczu za źródło wiadomości o sztuce wojennej; tu aluzja do: 1 Mch 5, 17–36 (o tym, jak Juda podzielił wojsko, wysyłając ze swym bratem Symeonem trzy tysiące żołnierzy do Galilei, sam prowadząc osiem tysięcy żołnierzy do Gileadu). [przypis edytorski]
Machabejczycy a. Machabeusze — judejski ród kapłański, który w 167 p.n.e. zainicjował powstanie przeciw władzy Seleucydów i stanął na jego czele; po zwycięstwie niezależnym państwem żydowskim rządziła ich dynastia, zw. dynastią Machabeuszy (do 37 p.n.e.). [przypis edytorski]
machabejski — związany z Machabeuszami, judejskim rodem kapłańskim, który w 167 p.n.e. zainicjował powstanie przeciw władzy Seleucydów i stanął na jego czele; po zwycięstwie niezależnym państwem żydowskim rządziła ich dynastia, zw. dynastią Machabeuszy (do 37 p.n.e.). [przypis edytorski]
Machabeus — tu zapewne Juda Machabeusz, jeden z pięciu synów żydowskiego kapłana, który wraz z nimi w 167 p.n.e. zainicjował powstanie przeciw władzy Seleucydów i stanął na jego czele, po śmierci Judy przywództwo powstania objęli jego bracia; po zwycięstwie niezależnym państwem żydowskim rządziła ich dynastia, zw. dynastią Machabeuszy (do 37 p.n.e.). [przypis edytorski]
Machabeusze — judejski ród kapłański, dynastia panująca w Judei. [przypis edytorski]
Machabeusze — judejski ród kapłański, który w 167 p.n.e. zainicjował powstanie przeciw władzy Seleucydów i stanął na jego czele; po zwycięstwie niezależnym państwem żydowskim rządziła ich dynastia, zw. dynastią Machabeuszy (do 37 p.n.e.). [przypis edytorski]
Machabeusze — żydowsch powstańcy przeciw władzy rzymskiej, w 164 p.n.e. odnowili państwo Izrael. [przypis edytorski]
Machaon — syn Asklepiosa, boga lekarzy. [przypis edytorski]
Machar, Josef Svatopluk (1864–1942) — czeski poeta i eseista, jedna z centralnych postaci Czeskiej Moderny, jednocześnie czołowy realista w poezji, mistrzowsko wykorzystujący język kolokwialny, charakterystyczny sceptycyzm w jego ujęciu rzeczywistości uważany jest za jeden z trwale pozostawionych przez niego rysów kultury czeskiej. Był aktywny w antyaustriackich kręgach politycznych w Wiedniu, współpracował z Masarykiem, tworząc w 1914 r. ruch oporu Maffie. Do jego ulubionych gatunków należał sonet, jest też twórcą powieści satyrycznej wierszem Magdalena (1893, tłum. polskie Antoniego Langego wyd. 1900) na temat prostytucji i społ. sytuacji kobiet; w wielu wierszach (m.in. Golgotha) daje wyraz krytycznej ocenie cywilizacji chrześcijańskiej, znacznie wyżej stawiając wartości kultury antycznej; pierwszy zbiór poezji Machara z 1887 r. nosił tytuł Confiteor. [przypis edytorski]
macharzyna (starop.) — worek skórzany. [przypis redakcyjny]
Machault, Jean-Baptiste de (1701–1794) — francuski administrator i polityk. [przypis edytorski]
ma chère… elle est verte!… (fr.) — moja droga… ona jest zielona. [przypis edytorski]
ma chère (fr.) — moja droga. [przypis edytorski]
macher a. wichłacz — pośrednik między złodziejami a policją. [przypis edytorski]
Ma chere mamma! (fr.) — Moja droga mamo. [przypis edytorski]
ma chere palatine (fr.) — moja droga wojewodzina. [przypis edytorski]
macher — kombinator, naciągacz, cwaniak, hochsztapler. [przypis edytorski]
macher — kombinator, naciągacz, cwaniak. [przypis edytorski]
Mach, Ernest (1838–1916) — austriacki fizyk i filozof, twórca empiriokrytycyzmu, nurtu filoz. postulującego usunięcie z nauki czynników i pojęć metafizycznych i subiektywnych przez sprowadzenie jej do skrótowego opisu zjawisk danych w bezpośrednim, „czystym” doświadczeniu. [przypis edytorski]
Mach, Ernst (1838–1916) — austriacki fizyk, filozof i historyk nauki. [przypis edytorski]
Mach, Ernst (1838–1916) — austriacki fizyk, filozof i historyk nauki. [przypis edytorski]
Mach, Ernst (1838–1916) — austriacki fizyk i filozof; profesor na uniwersytecie w Grazu, Pradze, Wiedniu; zajmował się mechaniką (zasada Macha), aerodynamiką, termodynamiką i optyką; twórca empiriokrytycyzmu, nurtu filoz. postulującego usunięcie z nauki czynników i pojęć metafizycznych i subiektywnych poprzez sprowadzenie tekstu naukowego do skrótowego opisu zjawisk danych w bezpośrednim, „czystym” doświadczeniu. [przypis edytorski]
Mach, Ernst (1838–1916) — austriacki fizyk i filozof; profesor na uniwersytecie w Grazu, Pradze, Wiedniu; zajmował się mechaniką (zasada Macha), aerodynamiką, termodynamiką i optyką, jest twórcą empiriokrytycyzmu, nurtu filoz. postulującego usunięcie z nauki czynników i pojęć metafizycznych i subiektywnych poprzez sprowadzenie tekstu naukowego do skrótowego opisu zjawisk danych w bezpośrednim, „czystym” doświadczeniu. [przypis edytorski]
Mach, Ernst (1838–1916) — austriacki fizyk i filozof; profesor na uniwersytecie w Grazu, Pradze, Wiedniu; zajmował się mechaniką (zasada Macha), aerodynamiką, termodynamiką i optyką, jest twórcą empiriokrytycyzmu. [przypis edytorski]
Mach, Ernst (1838–1916) — austriacki fizyk i filozof, twórca empiriokrytycyzmu, nurtu filoz. postulującego usunięcie z nauki czynników i pojęć metafizycznych i subiektywnych poprzez sprowadzenie tekstu naukowego do skrótowego opisu zjawisk danych w bezpośrednim, „czystym” doświadczeniu. [przypis edytorski]
Mach, Ernst (1838–1916) — austriacki fizyk i filozof, twórca empiriokrytycyzmu, nurtu filoz. postulującego usunięcie z nauki czynników i pojęć metafizycznych i subiektywnych przez sprowadzenie jej do skrótowego opisu zjawisk danych w bezpośrednim, „czystym” doświadczeniu. [przypis edytorski]
Mach, Ernst (1838–1916) — fizyk, filozof i historyk nauki, jeden z twórców empiriokrytycyzmu. [przypis edytorski]
macher — oszust, kombinator. [przypis edytorski]
Machiavell etoit un honnete homme et un bon citoyen (fr.) — Machiavelli był prawym człowiekiem i dobrym obywatelem. [przypis edytorski]
Machiavelli, Niccolò (1469–1527) — florencki prawnik i teoretyk polityki; najbardziej znany z dzieła Książę, propagującego dość cyniczny sposób sprawowania władzy oraz maksymę „cel uświęca środki”. [przypis edytorski]
Machiavelli, Niccolò (1469–1527) — florencki prawnik i teoretyk polityki; najbardziej znany z traktatu o skutecznym sprawowaniu władzy pt. Książę, w którym przekonywał, że dla dobra państwa obowiązkiem władcy jest skuteczność, nawet jeśli wymaga podejmowania działań nieetycznych. [przypis edytorski]
Machiavelli, Niccolò (1469–1527) — prawnik, filozof, pisarz społeczny i polityczny, historyk i dyplomata florencki. [przypis edytorski]
Machiavelli, Niccolo (1469–1527) — wł. dyplomata z Florencji, historyk, prawnik i pisarz okresu renesansu, autor traktatu o sprawowaniu władzy i cechach skutecznego politycznie władcy (Książę, 1513), a także maksymy „cel uświęca środki”. [przypis edytorski]
Machiavelli, Niccolo (1469–1527) — wł. dyplomata z Florencji, historyk, prawnik i pisarz okresu renesansu, autor traktatu o sprawowaniu władzy i cechach skutecznego politycznie władcy (Książę, 1513), a także maksymy „cel uświęca środki”; prawidłowa odmiana nazwiska powinna uwzględniać oryginalną końcówkę, np. Machiavelliego, Machiavelliemu, Machiavellim. [przypis edytorski]
Machiavelli, Niccolo (1469–1527) — włoski dyplomata z Florencji, historyk, prawnik i pisarz okresu renesansu, autor traktatu o sprawowaniu władzy i cechach skutecznego politycznie władcy (Książę, 1513). [przypis edytorski]
machiawelizm a. makiawelizm — postawa, którą cechuje przewrotność, cynizm, wyrachowanie i amoralizm; od nazwiska włoskiego historyka, dyplomaty i pisarza, Niccolo Machiavelliego (1469–1527), autora traktatu o sprawowaniu władzy i cechach skutecznego politycznie władcy (Książę, 1513). [przypis edytorski]
machiawelizm, ignorujący społeczno-twórczą siłę sumienia chrześcijańskiego — por. Forster, Etyka a polityka, w opracowaniu Józefa Mirskiego, Lwów, s. 72. [przypis autorski]
machiawelizm — polityka prowadzona w myśl zasady, że cel uświęca środki, koncepcja zalecająca użycie podstępu, szantażu czy manipulacji w dążeniu do politycznej przewagi. [przypis edytorski]
Machiawelli, Niccolò (1469–1527) — florencki historyk, prawnik, filozof i dyplomata; jeden z najwybitniejszych przedstawicieli renesansowej myśli politycznej, od jego nazwiska ukuto termin makiawelizm (nazwa doktryny politycznej, według której skuteczność jest ważniejsza od moralności, streszczającej się w maksymie „cel uświęca środki”); podstawę stanowiło tu dzieło Książę (1513), traktat o sprawowaniu władzy i cechach skutecznego politycznie władcy. [przypis edytorski]
Machiawel przypisuje utratę wolności we Florencji temu, że lud nie sądził in corpore, jak w Rzymie, zbrodni obrazy majestatu, popełnionych przeciw niemu — Rozprawa o pierwszej dekadzie Tyt. Liwiusza, 1, 7. [przypis autorski]
Machijawelów wykręty i sztuki — Niccolo Machiavelli (1469–1527), polityk i historyk florencki, „sławny przez swoje polityczne, ale wykrętne i rzetelności przeciwne pisma”. (Zbiór potrzebn. wiad.). Jako teoretyk władzy absolutnej zalecał panującym zręczność, przebiegłość i bezwzględność, nie krępowaną żadnymi normami etycznymi. [przypis redakcyjny]
machikuł — rodzaj ganku w górnej części średniowiecznych murów obronnych, wystającego przed mur, zaopatrzonego w otwory strzelnicze oraz otwory w podłodze, przez które można było lać np. gorącą smołę na przeciwnika szturmującego zamek. [przypis edytorski]
machina arytmetyczna — Pascal był wynalazcą takiej maszyny, na którą w roku 1649 otrzymał patent od króla sformułowany w wielce pochlebnych wyrazach. [przypis tłumacza]
machinacja — intryga, podstęp. [przypis edytorski]
machinacyją — dziś forma B.lp: machinację. [przypis edytorski]
machinalny — nieświadomy, automatyczny. [przypis edytorski]
machina — [tu:] gmach. [przypis redakcyjny]
machiny szybkostrzelne, katapulty i balisty — machiny szybkostrzelne: nazwa ogólna; katapulty: καταπέλται, olbrzymie łuki miotające dzidy lub ołowiane kule po linii prostej; balisty: λιθοβόλοι (πετροβόλοι), miotały głazy przez elewację [tj. w górę]. Prócz tego istniały jeszcze skorpiony, która to nazwa różne oznaczała przyrządy; używano jej nieściśle (p. Lübker, Beallexicon, pod „Tormenta”). [przypis tłumacza]
Ma chi sa se vive ancora? (wł.) — Ale kto wie, czy żyje jeszcze? [przypis tłumacza]
machlarstwo (daw.) — szalbierstwo, oszukaństwo [por. machlojka]. [przypis redakcyjny]
Machlejd — marka piwa; od nazwiska właścicieli znanego warszawskiego browaru. [przypis edytorski]
machlerz (niem. Mäkler) — pośrednik handlowy. [przypis edytorski]
machlerz — oszust. [przypis autorski]
machlerz — oszust. [przypis redakcyjny]
machlojka (pot.) — oszustwo mające na celu zysk. [przypis edytorski]
machlul — w Imperium Ottomańskim mahlul oznaczało ziemię nieużytkowaną, opuszczoną, która stawała się ponownie własnością państwa i mogła zostać przekazana w dzierżawę. W Brytyjskim Mandacie Palestyny utrzymano to rozwiązanie. Machlul, o którym mowa, był terenem na płd. od cmentarza Abdel Nabi, wydzierżawionym przez radę miejską Tel Awiwu na pocz. lat 30. XX w. Został chaotycznie zabudowany barakami i namiotami postawionymi przez żydowskich imigrantów i uciekinierów z Jaffy. W latach 60. ludność Machlulu eksmitowano w celu zastąpienia zabudowy przez centrum biznesu i turystyki. [przypis edytorski]
machnąć kozła — fiknąć koziołka, zrobić przewrót do przodu. [przypis edytorski]
machnąć po pętlicach — zadać cios w piersi; pętlice: rodzaj zapięcia kontusza. [przypis redakcyjny]
Machomet — dziś popr.: Mahomet. [przypis edytorski]
Machometowy — dziś: Mahometowy, tj. pochodzący od Mahometa. [przypis edytorski]
machorka — gatunek tytoniu, zawierający dużo nikotyny, ale o nieprzyjemnym zapachu. [przypis edytorski]
machorka — kiepski tytoń. [przypis edytorski]
machorka — tytoń gorszego gatunku. [przypis edytorski]
machorka — tytoń kiepskiej jakości. [przypis edytorski]
machorka — tytoń kiepskiej jakości. [przypis edytorski]
machorka (z ros.) — lichy tytoń. [przypis edytorski]
macht ajch fertych, szlachtan, fajer — wyrazy niemieckie, poprawnie: macht euch fertig, schlagt an, Feuer: gotów! [przybij!] pal! [przypis redakcyjny]
„Macht” Bismarcka — „Macht von Recht” (niem.): siła przed prawem; hasło leżące u podstaw polityki Bismarcka (1815–1898), twórcy niemieckiego imperializmu, zaciętego wroga klasy robotniczej i germanizatora ziem polskich. [przypis redakcyjny]
Mach, Wilhelm (1916–1965) — prozaik, krytyk literacki, eseista. [przypis edytorski]
machzor — modlitewnik używany w czasie świąt. Zawiera modlitwy przeznaczone na określone święta. [przypis tłumacza]
Maciąg, Włodzimierz (1925–2012) — krytyk literacki, powieściopisarz i historyk literatury. [przypis edytorski]
macica (zniekształcone), własc. maczicza — zmysłowy, żywiołowy taniec podobny do samby, popularny na pocz. XX w., dziś zwany tangiem brazylijskim; tu mowa najprawdopodobniej o popularnej fr. melodii tanecznej La Mattchiche, raczej skocznej niż zmysłowej, której autorem był Charles Borel-Clerc. [przypis edytorski]
macie czoło (daw.) — macie czelność. [przypis edytorski]
„Macie im tak powiedzieć: «Ci, którzy nie służą Bogu Niebios i Ziemi — powinni zniknąć z ziemi i niebios»” — prawdopodobnie chodzi o fragment (Jr 10,11): Tak macie mówić do nich: „Bogowie, którzy nie uczynili nieba i ziemi, znikną z ziemi i spod tego nieba”. [przypis edytorski]
Maciej Korbowa — bohater tytułowy sztuki Witkacego Maciej Korbowa i Bellatrix. Tragedia w pięciu aktach z prologiem (1918 r.). [przypis edytorski]
maciejówka — czapka męska z okrągłym daszkiem. [przypis edytorski]
maciejówka — męska czapka wykonana z sukna, ze sztywnym daszkiem. [przypis edytorski]
maciejówka — męska okrągła czapka z sukna, ze skórzanym daszkiem, popularna w końcu XIX w. wśród polskiej ludności wiejskiej. [przypis edytorski]
Maciejowica — właść. Maciejowice, wieś znana z bitwy między wojskiem polskim pod wodzą T. Kościuszki a wojskami rosyjskimi w 1794r., podczas insurekcji kościuszkowskiej. [przypis edytorski]
Maciejowice — miejsce bitwy stoczonej 10 października 1794, w której wojska Tadeusza Kościuszki przegrały z wojskami rosyjskimi, a sam Kościuszko ranny dostał się do niewoli. [przypis edytorski]
Maciejowski, Ignacy (1835–1901) — polski powieściopisarz, nowelista, dramaturg i krytyk literacki okresu przejściowego między pozytywizmem a Młodą Polską, przedstawiciel realizmu krytycznego w prozie modernistycznej; używał pseudonimów „Sewer” oraz „Gryf”. [przypis edytorski]
Maciejowski zapewnia, że jest to naśladowanie „Herkulesa” Miaskowskiego — Piśmiennictwo, tom III, str. 746. [przypis tłumacza]
Maciej z Linköping — kanonik, tłumacz objawień św. Brygidy na łacinę. [przypis edytorski]
Maciek — tu: chłop, mieszkaniec wsi. [przypis edytorski]
macie oczy, a nie widzicie; macie uszy, a nie słyszycie — Mk 8, 18. [przypis edytorski]
macierza (daw.) — tu: matka. [przypis edytorski]
macierzanka — roślina o drobnych liściach i kwiatach zebranych w główki, wykorzystywana w lecznictwie, przemyśle perfumeryjnym i spożywczym. [przypis edytorski]
