Przypisy

zapędny — pochopny. [przypis edytorski]

zapęd — zamiar, chęć. [przypis edytorski]

zapędzony (starop.) — tu: popędliwy, gwałtowny w popędach, ulegający popędom. [przypis edytorski]

zapełgotać — zaświecić, zabłyszczeć. [przypis edytorski]

zaperzony (daw.) — rozgniewany. [przypis edytorski]

zaperzyć się — zagniewać się, zawziąć, broniąc swoich racji. [przypis edytorski]

zapewneć wypowiadam — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]

zapewneście czytali — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: zapewne czytaliście. [przypis edytorski]

zapewnie (daw.) — dziś: zapewne a. pewnie. [przypis edytorski]

zapewnie — dziś popr. forma: zapewne. [przypis edytorski]

zapewnie — dziś: zapewne. [przypis edytorski]

zapiać (daw.) — zaśpiewać. [przypis edytorski]

zapiecek — miejsce, legowisko za piecem lub na piecu w dawnych wiejskich domach. [przypis edytorski]

zapiecek — posłanie na piecu, najcieplejsze miejsce w chałupie. [przypis edytorski]

zapiecek — tu: posłanie. [przypis edytorski]

zapiecek — w dawnych wiejskich domach miejsce za piecem lub na piecu. Były to przeważnie duże piece kaflowe, czasami budowane z cegły, na których również gotowano posiłki. [przypis edytorski]

zapiecek — w dawnych wiejskich domach miejsce za piecem lub na piecu. Były to przeważnie duże piece kaflowe, czasami budowane z cegły, na których również gotowano posiłki. [przypis edytorski]

zapiecek — w daw. wiejskich domach miejsce za piecem lub na piecu. Były to przeważnie duże piece kaflowe, czasami budowane z cegły, na których również gotowano posiłki. [przypis edytorski]

zapiecek — w daw. wiejskich domach miejsce za piecem lub na piecu. Były to przeważnie duże piece kaflowe, czasami budowane z cegły, na których również gotowano posiłki. [przypis edytorski]

zapiecnik (daw.) — człowiek wylegujący się za piecem, próżniak, wygodniś, niedołęga. [przypis edytorski]

zapieczętowana skrzynia — próba ta przypomina tę, której została poddana Pandora. [przypis edytorski]

zapieniony — piana toczona z pyska psa jest objawem wścieklizny. [przypis edytorski]

zapierać (daw.) — tu: odmawiać, negować. [przypis edytorski]

zapierać (daw.) — zamykać. [przypis edytorski]

za pierwszą razą (daw.) — dziś: za pierwszym razem. [przypis edytorski]

za pierwszą sposobnością — przy pierwszej sposobności. [przypis edytorski]

za pierwszymi będzie zbierała podkowy — będzie podążać w ślad za innymi. [przypis edytorski]

Zapiski z martwego domu — powieść opisująca pobyt na katordze z perspektywy skazańca. [przypis edytorski]

zapisowała (daw. forma) — dziś: zapisywała. [przypis edytorski]

zapisowam się — dziś popr.: zapisuję się. [przypis edytorski]

zapisywać łokcie papirusu literkami i zwijać to na wałki — starożytne książki miały postać długich zwojów z papirusu, nawijanych na drewniany wałek; czytano, rozwijając zwój i nawijając przeczytaną partię na drugi wałek. [przypis edytorski]

zapłacić kuraka — dziś popr.: zapłacić za kurczaka. [przypis edytorski]

Zapłacili i wyszli — cytat zapewne z powieści Henryka Sienkiewicza Rodzina Połanieckich (t. 3, rozdz. XIV). [przypis edytorski]

zapłacisz komisarza — dziś popr.: zapłacisz komisarzowi. [przypis edytorski]

zapładza — dziś popr. forma: zapładnia. [przypis edytorski]

zapłakał — «[Zapłakał], gdyż usłyszał, że [bracia] żałują swojego uczynku», zob. Raszi do 42:24. [przypis edytorski]

zapłakał — zapłakał ponieważ przybył z pustymi rękami, nie tak jak Eliezer, sługa Abrahama, który przybył z kosztownościami i podarkami. «Elifaz syn Esawa na rozkaz swojego ojca gonił [Jakuba], by go zabić, jednak gdy go doścignął, wstrzymał się, ponieważ Elifaz dorastał na kolanach Jakuba. Spytał [Jakuba]: ale co mam zrobić z nakazem mojego ojca? Jakub odpowiedział mu: weź [wszystko], co mam, [i powiedz mu, że jestem martwy], gdyż biedny człowiek jest postrzegany jakby był umarły», zob. Raszi do 29:11. Płakał z radości i z wielkiej miłości, zob. Radak do 29:11. [przypis edytorski]

zapławić — zalać. [przypis edytorski]

zapłocie — ścieżka na tyłach wsi, za płotami gospodarstw. [przypis edytorski]

zapłodek — embrion. [przypis edytorski]

zapłodzić — dziś popr.: zapłodnić. [przypis edytorski]

zapłonić (daw.) — zaczerwienić, oblać rumieńcem. [przypis edytorski]

zapłonić się (daw.) — zaczerwienić się, oblać się rumieńcem. [przypis edytorski]

zapłonić się (daw.) — zaczerwienić się. [przypis edytorski]

zapłonić się — oblać się rumieńcem. [przypis edytorski]

zapłoniony (daw.) — zaczerwiony, oblany rumieńcem. [przypis edytorski]

za plecyma — dziś popr. forma N.lm: za plecami. [przypis edytorski]

zaplecze z 30 milionami ludności — chodzi o Polskę. [przypis edytorski]

zapluszczone oczy (gw.) — zamknięte oczy. [przypis edytorski]

zapóźnić się (daw.) — spóźnić się. [przypis edytorski]

zapóźnić się — spóźnić się z czymś, nadmiernie zwlekać. [przypis edytorski]

zapobiedz — dziś popr. pisownia: zapobiec. [przypis edytorski]

zapobieżyć — dziś popr.: zapobiec. [przypis edytorski]

zapobieży (daw. forma) — dziś: zapobiegnie. [przypis edytorski]

zapobieży — dziś popr. forma: zapobiegnie. [przypis edytorski]

zapoiny — tu: uroczyste przyrzeczenie dziewczyny mężczyźnie ubiegającemu się o jej rękę, połączone z obrzędowym piciem na cześć dokonanego ustalenia; zaręczyny. [przypis edytorski]

za południe — do popołudnia. [przypis edytorski]

zapole (gw.) — sąsiek, oddzielona przegrodą od klepiska część stodoły, w której składa się zboże a. siano. [przypis edytorski]

z Apollina ziemi — z Licji. [przypis edytorski]

Zapolska, Gabriela (1857–1921) — właśc. Maria Gabriela Śnieżko-Błocka, z domu Korwin-Piotrowska; pisarka, publicystka, także aktorka; zasłynęła z komedii demaskujących mieszczańską obłudę, np. Moralność Pani Dulskiej oraz Ich Czworo z 1904 roku. [przypis edytorski]

Zapolska, Gabriela (1857–1921) — właśc. Maria Gabriela Śnieżko-Błocka, z domu Korwin-Piotrowska; pisarka, publicystka, także aktorka; zasłynęła z podszytych gorzką refleksją krytyczną komedii demaskujących mieszczańską obłudę, np. Żabusia (1987), Ich Czworo (1904), Moralność pani Dulskiej (1906) czy Panna Maliczewska (1910). [przypis edytorski]

Zapolska, Gabriela, właśc. Maria Gabriela Śnieżko-Błocka, z domu Korwin-Piotrowska (1857–1921) — pisarka, publicystka, także aktorka; zasłynęła z komedii demaskujących mieszczańską obłudę. [przypis edytorski]

zapomnąć — dziś popr. zapomnieć. [przypis edytorski]

zapomnąć — dziś popr.: zapomnieć. [przypis edytorski]

zapomnąć — forma zarchaizowana; dziś popr.: zapomnieć. [przypis edytorski]

zapomniałam była — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: zapomniałam uprzednio (wcześniej, zanim miały miejsce zdarzenia i czynności wyrażone czasem przeszłym zwykłym). [przypis edytorski]

zapomniałem był — forma czasu zaprzeszłego dla czynności wielokrotnej, ponawianej; inaczej: zapomniałem wcześniej (dawniej, uprzednio). [przypis edytorski]

zapomniał go — «„Nie pamiętał” od razu, gdy tylko wyszedł z więzienia i „zapomniał go” na długi czas, aż do chwili [snów Faraona], gdy Bóg uczynił cuda dla Josefa i [podczaszy] musiał sobie przypomnieć [o Josefie]», zob. Raszbam do 40:23. «Ponieważ Josef polegał na [podczaszym], że będzie o nim pamiętał, musiał pozostać w więzieniu jeszcze dwa lata […] powinien bowiem pokładać zaufanie [w Bogu] nie w Egipcjaninie [tu: Micrejczyku]», zob. Raszi do 40:23. [przypis edytorski]

zapomniały (starop.) — zapamiętały. [przypis edytorski]

zapomniana będzie — «To jest objaśnienie owego „pochłonięcia” [pięknych przez liche]», zob. Raszi do 41:30. [przypis edytorski]

zapomniony — dziś popr.: zapomniany. [przypis edytorski]

zapomniony (starop. forma) — dziś: zapomniany. [przypis edytorski]

zapomniż — czy zapomni. [przypis edytorski]

zapomóc — tu wzbogacić, będąc w biedzie (por. zapomoga). [przypis edytorski]

za pomocą kipu, równie swobodnie, jak się to robi przy użyciu pisma — kipu (w jęz. keczua: węzeł) to sposób trójwymiarowego zapisu stosowany przez Indian prekolumbijskiej Ameryki Płd., wykorzystujący kolorowe sznurki wełniane lub bawełniane, na których wiązano węzełki (stąd nazwa „pismo węzełkowe”); z całą pewnością zapisywano w ten sposób dane liczbowe, prawdopodobnie również informacje nienumeryczne (nazwy miejsc, imiona ludzi). [przypis edytorski]

zapona (daw.) — zasłona, kotara. [przypis edytorski]

zapona (daw.) — zasłona. [przypis edytorski]

zapona — zapinka. [przypis edytorski]

zapona — zasłona, kotara. [przypis edytorski]

zapora Peloru — cieśnina sycylijska z przylądkiem przylądkiem Pelorus. [przypis edytorski]

Zaporowców — właśc. Zaporożców. [przypis edytorski]

Zaporożcy — Kozacy z Zaporoża. [przypis edytorski]

Zaporożec — Kozak z Zaporoża. [przypis edytorski]

Zaporożec — wolny Kozak z Zaporoża. [przypis edytorski]

Zaporoże — daw. nazwa terytorium nad dolnym Dnieprem, tzw. Dzikie Pola, gdzie żyli kozacy zaporoscy, społeczność wielonarodowa zorganizowana na modłę wojskową, trudniąca się wyprawami łupieskimi; począwszy od XVI w. oddziały Zaporożców były włączane w razie potrzeby w szeregi armii Rzeczpospolitej jako płatne wojsko, częste też były również bunty kozackie przeciwko magnatom i urzędnikom państwowym; w 1648 r. wybuchło powstanie Kozaczyzny pod wodzą Bohdana Chmielnickiego (krwawe szczególnie dla osiadłej na tych terenach szlachty), które doprowadziło do zaangażowania się w konflikt Rzeczpospolitej Polskiej i Rosji; doszło wówczas do podziału kozaków zaporoskich po dwóch stronach Dniepru na promoskiewskich i propolskich; do tego właśnie konfliktu nawiązuje w tym miejscu wiersz Słowackiego. [przypis edytorski]

Zaporoże — historyczna nazwa krainy nad dolnym Dnieprem, siedziby Kozaków Zaporoskich [przypis edytorski]

Zaporoże — kraina poniżej porohów Dniepru, zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich. [przypis edytorski]

Zaporoże — kraina w dolnym biegu Dniepru, poniżej porohów, zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich. [przypis edytorski]

Zaporoże — kraina w płd.-wsch. części Ukrainy, poniżej porohów Dniepru, zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich; Dzikie Pola. Dziś: miasto przemysłowe nad Dnieprem, stolica obwodu zaporoskiego. [przypis edytorski]

Zaporoże — tu: Kozacy z Zaporoża. [przypis edytorski]

Zaporoże (ukr. Запоріжжя) — kraina w płd.-wsch. części Ukrainy, poniżej porohów Dniepru, zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich; Dzikie Pola. Dziś: miasto przemysłowe nad Dnieprem, stolica obwodu zaporoskiego. [przypis edytorski]

Zaporożów — dziś popr.: Zaporoża. Chodzi o krainę położoną na Ukrainie nad Dnieprem. [przypis edytorski]

zaposoczyć się — zakrwawić się. [przypis edytorski]

zapowiedź — tu: wyzwanie na pojedynek. [przypis edytorski]

zapowiedź — tu: zapowiedzi, uroczyste ogłoszenie w kościele mającego się odbyć ślubu. [przypis edytorski]

zapowiedział był — daw. czas zaprzeszły, stosowany dla wyrażenia czynności wcześniejszych od tych, które wyrażono czasem przeszłym prostym; znaczenie: zapowiedział wcześniej. [przypis edytorski]

zapowiedzieć (daw.) — zabronić. [przypis edytorski]

zapowiedzie (gw.) — zapowiedzi; uroczyste ogłoszenie w kościele mającego się odbyć ślubu. [przypis edytorski]

zapowiedzi — publiczne ogłoszenie zamiaru zawarcia związku małżeńskiego wobec miejscowej wspólnoty parafialnej. [przypis edytorski]

zapowiedzi — uroczyste ogłoszenie w kościele mającego się odbyć ślubu. [przypis edytorski]