Przypisy

nalegali go (starop. konstrukcja) — tu: nalegali na niego. [przypis redakcyjny]

na Lemnos, na Hermesa opokę — Lemnos, wy­spa naprzeciwko wybrzeża trojańskiego, była ulubioną siedzibą Hermesa. [przypis redakcyjny]

nalepiej — najlepiej. [przypis redakcyjny]

naleść nie możono (starop. forma) — zamiast: znaleźć nie można było; zwrot nieosobowy, formacja imiesłowu biernego od „móc”, podług analogii zbliżonej znaczeniem „potrafiono”, „zdołano” itp. [przypis redakcyjny]

nalewka (daw.) — polewaczka. [przypis redakcyjny]

Nalewki — dzielnica żydowska w Warszawie. [przypis redakcyjny]

Nalewki, Świętojerska — ulice w daw. żydowskiej dzielnicy Warszawy, zniszczone zupełnie w czasie powstania w getcie w 1943 r., a także w r. 1944. W czasie odbudowy powojennej powstała tu zupełnie nowa dzielnica, w której zachowano historyczne nazwy ulic. [przypis redakcyjny]

na lewo chodzić — kraść. [przypis redakcyjny]

na lewo (…) dwaj nieszczęśliwi — Tu poeta namiętnych marnotrawców swojego mienia, a szczególnie kantowników jako grzeszników innego rodzaju wyraźnie odróżnia od nierozmyślnych i marnotrawców, o których w pieśni VII wspomina. Gdy tamci tylko bezcelowym trudem mordują się, ci przeciwnie, wściekłymi namiętnościami szczwani są jak psami. [przypis redakcyjny]

na lewo od tego grzesznika słońce się łamie i cień przed nim ściele — Ponieważ cienie stoją po lewej stronie od poety, widzimy, że on idzie na zachód w chwili, kiedy słońce świeci od północy. Tak na pozór drobnymi szczegółami, poeta zawsze objaśnia czytelnika, w jakim kierunku idzie w swoją drogę. [przypis redakcyjny]

na lewo… potężny gmach — Opera. [przypis redakcyjny]

naleźca (daw.) — znalazca. [przypis redakcyjny]

naleźca wina — Bachus (mityczny wynalazca i bóg wina). [przypis redakcyjny]

należało — leżało, kryło się. [przypis redakcyjny]

na liczbie nie zostali (starop.) — nie byli winni. [przypis redakcyjny]

na Litwie zjawiają się takie zjawiska, jakie w dawnej Polsce były zupełnie niemożliwe (…) — O chłopach, Lipsk 1847, s. 23, 161; Bronisław Zaleski, Zniesienie poddaństwa na Litwie, Paryż (1868), s. 4 i nast. [przypis redakcyjny]

Na ludzkiej chęci wiszą — zależą od ludzkiej chęci. [przypis redakcyjny]

Na lwa srogiego bez obawy siędziesz… — cytat z psalmu XCI w przekładzie Jana Kochanowskiego. [przypis redakcyjny]

na mą ciężką żałość (starop.) — abym ciężko żałował. [przypis redakcyjny]

na male (starop.) — na małym. [przypis redakcyjny]

nama (starop.; C. daw. liczby podwójnej) — mnie i tobie. [przypis redakcyjny]

namavali — chustka zadrukowana imionami bogów i używana przez pobożnych Hindusów przy nabożeństwie i modlitwach. [przypis redakcyjny]

namaz — modlitwa muzułmańska, którą odprawiają siedząc i bijąc pokłony. »Każdy muzułman obowiązany jest co dzień pięć takich odprawiać namazów, w godzinach oznaczonych« (Sękowski, Collectanea t. I, str. 202). [przypis redakcyjny]

namiastka (daw.) — zastępczyni [por. namiestnik]. [przypis redakcyjny]

namięższe (starop.) — najgrubsze. [przypis redakcyjny]

na miejsca swe — do pierwotnego miejsca swego pobytu. [przypis redakcyjny]

namieśnik (daw.) — zastępca. [przypis redakcyjny]

namiestniczka — zastępczyni. [przypis redakcyjny]

namiestnik — zastępca ekonoma, gumienny. [przypis redakcyjny]

Na miłosierdzie Boskie, tylko nie myśleć o chrześcijaństwie w kategoriach tego idyllicznego paszkwilu na ducha ludzkiego, w którym jest tyle właśnie z chrześcijaństwa, ile jest z żywej Polski w Rodzinie Połanieckich — każdy już zgadł, że mówię o Quo vadis. Zaklinam każdego, kto cierpi nad tym, że to nasza myśl wydała to arcydzieło lekkomyślności i beztroskliwego fałszu, niech weźmie do ręki choćby Norwidowskiego Quidam, a myślę, że owieje go coś jak duchowy zapach owych wieków, coś z ich powietrza i zrozumie, że nasza literatura i Sienkiewicza zniesie i żyć będzie. [przypis redakcyjny]

namilszy (starop.) — najmilszy. [przypis redakcyjny]

Nam — książę bawarski. [przypis redakcyjny]

nam k woli (starop.) — dla nas. [przypis redakcyjny]

namniej — najmniej (starop. postać stopnia najwyższego, bez wtrąconego później -j). [przypis redakcyjny]

namniej (starop.) — wcale; wcale nie. [przypis redakcyjny]

Nam nie lza, jedno (starop.) — jedyne, co możemy zrobić to. [przypis redakcyjny]

na mnie nic nie szkodzi (starop. forma) — nie przeszkadzam wcale. [przypis redakcyjny]

namówić — [tu:] pomówić. [przypis redakcyjny]

namówiliście mnie… — por. list z 20 lipca. [przypis redakcyjny]

na mszą wotywę — [na] mszę śpiewaną, zamówioną na czyjąś intencję. [przypis redakcyjny]

na Muszynie — Muszyna leży pod Nowym Sączem na ważnym szlaku handlowym wiodącym na Węgry. [przypis redakcyjny]

na najwięcej — na największe zbrodnie. [przypis redakcyjny]

na nezabudesz (ukr.) — na nie zapomnisz, dla pamięci. [przypis redakcyjny]

na nięś się śmiała (starop.) — do niej się śmiałaś. [przypis redakcyjny]

na… niebie przy… Pegazie — Pegaz, skrzydlaty rumak Muz i poetów (symbol natchnienia poetyckiego), przeniesiony na firmament tworzył gwiazdozbiór Pegaza. [przypis redakcyjny]

Na nierozsłanym łożu — Podobnie Konrad w Korsarzu zastał za drzwiami, do których nadaremnie pukał, rozciągnięte na łożu zwłoki Medory. Obraz jednak tych zwłok zupełnie odmienny. [przypis redakcyjny]

nankinowy — nankin: gęsta i gładka tkanina, barwy żółtej, podobna do perkalu. [przypis redakcyjny]

nankin — strój poranny; nazwa od materiału, z którego stroje takie wykonywano, produkowanego w Chinach, w mieście Nankin. [przypis redakcyjny]

na nogach pan (starop.) — nóg pewnych, nieutykający. [przypis redakcyjny]

na oboję fortunę — zarówno na szczęście, jak i na nieszczęście, na dobry i na zły los. [przypis redakcyjny]

Na obu (…) końcach ulicy — Krakowskiego Przedmieścia. [przypis redakcyjny]

na obu potomków Tantala — ród Atrydów wywodzi się od Tantala. [przypis redakcyjny]

na ocel (starop.) — na wszelki przypadek, jak koń na gołoledź na ocel, czyli w podkowy z bródkami okuty. [przypis redakcyjny]

na ocel (starop.) — z brodką na podkowach, by się nie pośliznąć. [przypis redakcyjny]

na oczu woyska (starop.) — zamiast niewłaściwej dzisiejszej formy: na oczach wojska (dualis [tj. liczba podwójna]: na oczu). [przypis redakcyjny]

na odwodzie — w straży tylnej. [przypis redakcyjny]

na oko — na własne oczy. [przypis redakcyjny]

na ordynansie — na rozkazie, w służbie. [przypis redakcyjny]

naosobniejszy (starop.) — najlepszy. [przypis redakcyjny]

naostrszy (daw. forma) — najbardziej ostry. [przypis redakcyjny]

Na owej górze, co wzniosłymi szranki z pizańską ziemią i Lukką graniczy — Góra San Gitiliano na pograniczu Lukki i Pizy. Tam właśnie uwięziono Ugolina. Polityczna działalność Ugolina, w której ocenę tu bliżej wchodzić nie możemy, oczom wielu przedstawiała się jako zdrada kraju. Dlatego umieścił go Dante, który widocznie podzielał takie zdanie, tu, w Antenorze. [przypis redakcyjny]

na… Parnasie — Parnas poczytywano za siedzibę Muz. [przypis redakcyjny]

na parol — dosł.: na słowo; na pojedynek. [przypis redakcyjny]

Napaść rzeczpospolitą, wyniszczyć ogniem i mieczem naród bez udzielnej familii, ludzi bez dziedzicznego pana podburzeniem fanatyzmu wyrznąć, potem ich resztę rozszarpać i podzielić — chodzi o Polskę (wywołanie w niej sprawy dysydenckiej, rzezi hajdamackiej, pchnięcie szlachty do Konfederacji Barskiej, wkroczenie wojsk sąsiedzkich w r. 1772, rozbiór). [przypis redakcyjny]

na pasiech — na przejściach. [przypis redakcyjny]

Napędza nasion kwiatów, a te puchy — nasiona niektórych kwiatów otoczone są puchem (np. mniszchy) i dzięki temu łatwo unoszą się z wiatrem. [przypis redakcyjny]

Na (…) piątej gałęzi wierzchołkiem swoim żyjącego drzewa — To jest drzewo raju, przez którego piątą gałąź, poeta wyobraża piątą gwiazdę, Marsa, a przez jego wierzchołek Boga. [przypis redakcyjny]

napiękniejszej — w rękopisie: napiękniejszy. [przypis redakcyjny]

na pieczy (starop.) — na względzie. [przypis redakcyjny]

na pieczy (starop.) — w opiece (por. współczesne: mieć pieczę nad czymś). [przypis redakcyjny]

na pierwszą w świecie piramidę — pierwszą pod względem rozmiarów, a nie najstarszą. [przypis redakcyjny]

na pierwszym piętrze — u Markiewiczów, gdzie opłakiwano wywiezienie Seweryna. [przypis redakcyjny]

napisałem dziś zaraz do pana Adama w Wiedniu — Adama Potockiego. [przypis redakcyjny]

Napisałem komedię, zdaje mi się, „Pan Piklar” — ta wprawka dramatyczna młodego Stendhala powstała w roku 1795 lub 1796 i nosi tytuł Selmours ou l'homme qui les veut tous contenter. [przypis redakcyjny]

napisałem właśnie długi ustęp mojego polskiego poematu — mowa o Agaj-Hanie. [przypis redakcyjny]

napis, który znasz dobrze — brzmi on: „Tu spoczywa ten, którego imię napisane było na fali”. [przypis redakcyjny]

[Napis] — urywek ten drukowany był jako beztytułowa inskrypcja w Epitaphium Ignacego Maciejowskiego Sewera (Kraków, styczeń 1902, str. 78). W spisie zawartości tej książki wymieniony jest jako Napis. [przypis redakcyjny]

napisz mi kędy myślisz drogę swoją obrócić, a dołożę starań, by się z Tobą gdzie na niej spotkać — „W jesieni tegoż roku przyjazd Zygmunta do Wiednia. Zima razem spędzona. Wieczory, raczej noce, schodziły na wspólnych rozmowach u Danielewicza”. [z listu] A[dama] S[ołtana] [przypis redakcyjny]

na płacz lekkość wkłada — lekceważy płacz. [przypis redakcyjny]

na poczcie — na straży, na warcie. [przypis redakcyjny]

Na podstawie prawa naturalnego związków społecznych uznano jednomyślność za konieczną dla utworzenia ciała politycznego i praw zasadniczych, związanych z jego istnieniem — Russo w swych pismach uważa jednomyślność za konieczność tylko przy zawarciu „umowy społecznej”, wszystkie inne prawa winny być uchwalane większością głosów. Ta reguła większości wypływa już z samej umowy społecznej, przez którą każdy przyjmuje na siebie obowiązek kierowania się wolą powszechną, stwierdzoną w drodze uchwały większości (Umowa społeczna IV, 2). Inna rzecz, że faktyczną jednomyślność uważał Russo za rzecz pożądaną. Im większa cnota obywateli, tym bardziej pokrywa się u nich ich wola wewnętrzna z wolą powszechną. Jednomyślność powinna być zatem dążeniem politycznym, ale nie może być zasadą prawną uchwał. [przypis redakcyjny]

na pohybel (z ukr.) — na śmierć, na zgubę. [przypis redakcyjny]

na pohybel (z ukr.) — na zgubę, na śmierć. [przypis redakcyjny]

Napoleonek IV — Eugeniusz Ludwik (1856–1879), syn Napoleona III, od roku 1870 przebywał w Anglii. Po śmierci ojca, w r. 1874 przybrał imię Napoleona IV jako pretendent do tronu cesarskiego. [przypis redakcyjny]

Napoleonidzi — krewni Napoleona i ich potomkowie. [przypis redakcyjny]

Napoleon III — Ludwik Napoleon Bonaparte, ur. w 1808 r., bratanek Napoleona I; w grudniu 1848 r. obrany został, głównie głosami chłopstwa, prezydentem republiki; 2 grudnia 1851 r., mając poparcie wojska i wykorzystując osłabienie burżuazji i proletariatu wzajemną walką, dokonał zamachu stanu; rozwiązał Zgromadzenie Ustawodawcze, przedłużył swoje pełnomocnictwo na lat 10 i rozszerzył zakres władzy prezydenta. W rok później, 2 grudnia 1852 r., po przeprowadzeniu plebiscytu ogłosił się cesarzem. Lawirując między klasami społecznymi Napoleon III w rzeczywistości służył interesom wielkiej burżuazji. Swą zaborczą politykę zagraniczną pozorował obroną narodów walczących o wyzwolenie i zjednoczenie polityczne (Włochy, Polska). Zdetronizowany, po klęsce w wojnie francusko-niemieckiej w r. 1870, zmarł na wygnaniu w Anglii w r. 1873. [przypis redakcyjny]

Napoleon I umarł w niewoli — angielskiej w r. 1821 na wyspie Św. Heleny (na Oceanie Atlantyckim). [przypis redakcyjny]

Napoleon I — wówczas gen. Bonaparte, po raz pierwszy ożenił się w 1796 r. z wicehrabiną Józefiną de Beauharnais (1763–1814), której wpływy ułatwiły mu karierę. [przypis redakcyjny]

Napoleon — Napoleon III podczas wojny krymskiej. [przypis redakcyjny]

Na pomstę Urynowa i mojej Soroki — spustoszonych doszczętnie przez Kozaków, por. III 926–8. [przypis redakcyjny]

napotykamy u niego [Pauzaniasza] nazwisko Pothydora — Bocotic., cap. XXXIV p. 778 Edit. Kuhn. [przypis redakcyjny]

na powinność — na służbę, paradę. [przypis redakcyjny]

na powodzie (daw.) — na lejcu. [przypis redakcyjny]

na powodzie — luźno uwiązany na postronku; tu: ciągnący się za nim. [przypis redakcyjny]

na powodzie — uwiązane na postronku, na sznurku. [przypis redakcyjny]

na powtórki — powtarzając. [przypis redakcyjny]

na pożartek (starop.) — [na] pośmiewisko, żart. [przypis redakcyjny]

napraszczać (starop.) — prostować. [przypis redakcyjny]

naprawić (starop.) — przyrządzić, usposobić. [przypis redakcyjny]

na prawo ciągnął się ogród — Ogród Tuileryjski. [przypis redakcyjny]