Przypisy

król nie mógł, nawet dla wyposażenia córki, oddawać go cudzoziemcom bez pozwolenia innych królów — Patrz Grzegorz z Tours, ks. VI, o małżeństwie córki Chilperyka. Childebert posyła doń ambasadorów, aby mu oznajmili, że nie wolno mu dać swojej córce miast odziedziczonych po ojcu ani swoich skarbów, ani niewolników, ani koni, ani rycerzy, ani zaprzęgu wołów, etc. [przypis redakcyjny]

(…) królów naszych groby rytuje — odlewy metalowe, przedstawiające grobowce królów polskich na Wawelu. [przypis redakcyjny]

królobójców — chodzi tu zapewne o łaskawość Stanisława Augusta dla osób zamieszanych w sprawę jego porwania 3 listopada 1771 r., przedstawionego jako usiłowanie królobójstwa. [przypis redakcyjny]

królom pod stołem ze psy zbierać kości — nawiązanie do opowieści biblijnych (Ks. Sędziów 1,7). [przypis redakcyjny]

Królową jednę — Leonorę, córkę Ferdynanda, króla Neapolu, matkę Hipolita. [przypis redakcyjny]

królowa Ludwika — Ludwika Maria (1611–l667) z domu Gonzagów, księżniczka mantuańska. W r. 1646 poślubił ją Władysław IV; po jego śmierci (1648) wyszła za brata jego, Jana Kazimierza (1649). [przypis redakcyjny]

Królowa — Matka Boska Częstochowska jako „Królowa Korony Polskiej”. [przypis redakcyjny]

królowa Nilu — Kleopatra. [przypis redakcyjny]

królowej piekieł światłość cudna — Królową piekieł mit starożytny przedstawia pod troistą postacią: to jako Prozerpinę, to Dianę, to jako Księżyc. [przypis redakcyjny]

królowie powinni mieć najwyższą straż — pojęcie czynności królewskiej jako dozorczej, nie wykonawczej w projekcie Zasad do poprawy Rządu. [przypis redakcyjny]

Królowie zobowiązali się nie odbierać lennikom ich ludzi wolnych i nie dawać już dóbr kościelnych reskryptami — Karol Łysy na synodzie w Soissons powiada, że przyrzekł biskupom nie czynić już nadań z dóbr Kościoła. [przypis redakcyjny]

królowi polskiemu — chodzi o Stefana Batorego. [przypis redakcyjny]

król szwedzki — Karol X Gustaw (1654–1660). [przypis redakcyjny]

król trypolski — król miasta Trypolis w Syrii. [przypis redakcyjny]

król trypolski — [król z] Trypoli, miasta w płn. Afryce, stolicy Trypolitanii [przypis redakcyjny]

król Wizimierz — w Kronice wszytkiego świata Marcina Bielskiego (Kraków 1551) znajduje się wzmianka o Wizimierzu, synu Lecha, legendarnym królu polskim, zwycięzcy floty duńskiej. Postać Wizimierza spotykamy u Krasickiego również w Historii. [przypis redakcyjny]

król wzrostem mały — Władysław Łokietek. [przypis redakcyjny]

król z Cyrkas — Sakrypant; Cyrkas: kraina na Kaukazie. [przypis redakcyjny]

król z Katalany (tj. z Katalonii) — Alfons I, król Neapolu. [przypis redakcyjny]

król (…) z Norycya — Manilard; Norycja przekręcone zapewne z Nigrycja (w głębi Afryki). [przypis redakcyjny]

krótki (daw.) — skromny. [przypis redakcyjny]

Krótko już trwała walka — „Short was the conflict” w Larze II, 4. [przypis redakcyjny]

Krótko odpowiem — w następnych wierszach pięknie i plastycznie przedstawia poeta karę tych, co się dopuścili gwałtu przeciw swojemu życiu, to jest samobójców. Ponieważ samobójca nie oczekując na przyrodzone rozwiązanie powszechnego przeznaczenia, sam siebie strąca w otchłań piekielną, więc i w tym kręgu spada bez oznaczonego miejsca dla siebie, tam, gdzie go wiatr zaniesie. Dusza, którą on środkiem przeciwnym naturze wyzwolił z jej ciała, podobnież przeciw swojej naturze w drzewie uwięziona być musi. Wrodzony ludziom przestrach śmierci, który w chwili poczęcia zamiaru samobójstwa musiał samobójcy wyobrazić się w postaci trupa i po zgonie, w wieczności widzi samobójca blisko siebie w postaci ciała, które kiedyś po sądzie ostatecznym zawieszone będzie na drzewie, co więzi taką duszę. [przypis redakcyjny]

krobeczka — koszyk z wilkiny. [przypis redakcyjny]

krocie — tysiące (liczba bardzo duża, ściślej nie określona). [przypis redakcyjny]

kroczyć — [tu:] postępować. [przypis redakcyjny]

krokiew — belka podtrzymująca pokrycie dachu. [przypis redakcyjny]

krok kontredansowy — kontredans: taniec zbiorowy z różnymi figurami. [przypis redakcyjny]

Krok — Krak, Krakus, legendarny założyciel Krakowa. [przypis redakcyjny]

Krok w krok stąpałem z tym przygiętym duchem — Czytelnik niech sobie przedstawi ducha zginającego kark dumny pod ogromnym ciężarem i krok w krok z nim idącego poetę, który dobrowolnie ku ziemi się nachylił, ażeby nie stracić żadnego słowa wychodzącego z ust tego, który mówi, i o ile można bez przerwy w oczy mu zaglądać, a przyzna, jak tu Dante ten ruchomy obraz tak niewielu słowami po mistrzowsku odmalował. [przypis redakcyjny]

krom klątwy — bez przekleństwa. [przypis redakcyjny]

krom — oprócz. [przypis redakcyjny]

kromrasowy (z niem.) — wełniany, tkany w określony sposób, inaczej: kamlotowy, tj. tkany z włosia kozy angorskiej; tu w ogóle: tkanina lekka z wełny. [przypis redakcyjny]

krom (starop.) — bez. [przypis redakcyjny]

krom winności (starop.) — bez winy. [przypis redakcyjny]

krom wszego (starop.) — bez żadnego. [przypis redakcyjny]

krom (…) zwady (starop.) — bez sprzeciwu. [przypis redakcyjny]

kronika — gatunek historiograficzny uprawiany szeroko aż po wiek XVI, do którego myśl historyczna oświecenia odnosiła się krytycznie. [przypis redakcyjny]

kropie — krople (starop. forma). [przypis redakcyjny]

kroplami żal spada — kroplami łez; (por. drops of sadness w Korsarzu [Byrona; Red. WL] I, 15). [przypis redakcyjny]

Krosberskie grabstwo — Shrewsbury. [przypis redakcyjny]

krosnowej roboty — robione na krosnach tkackich. [przypis redakcyjny]

krosty (gwar.) — ospa. [przypis redakcyjny]

krotochwile i włosy przypłaci — zabawę przypłaci włosami wydartymi mu w bójce. [przypis redakcyjny]

krotochwilny (przestarz.) — żartobliwy, śmieszny, zabawny; tu pojawia się też w przestarz. pisowni: krotofilny. [przypis redakcyjny]

krotofila a. krotochwila (starop.) — żart. [przypis redakcyjny]

krotofila (daw.) — zabawa. [przypis redakcyjny]

krotofila (starop.) — żart, zabawa. [przypis redakcyjny]

krotofili — [D.lm:] rozrywek, zabaw. [przypis redakcyjny]

Kroton — osada grecka w południowej Italii. [przypis redakcyjny]

krta — krzta, odrobina. [przypis redakcyjny]

krtań przecięty (starop.) — r.m.; krtaniem zamiast: krtanią; por. Potocki Wojna chocimska, gdzie także „krtań” rodzaju męskiego. [przypis redakcyjny]

krucjaty — wyprawy krzyżowej. [przypis redakcyjny]

Krucygerzy — Krzyżacy (z łac. „cruciger”, niosący krzyż). [przypis redakcyjny]

kruczek — tu: haczyk. [przypis redakcyjny]

kruczek — tu: pogrzebacz. [przypis redakcyjny]

kruczganek (daw.) — krużganek. [przypis redakcyjny]

krupkarz — kupczący krupami i mąką. [przypis redakcyjny]

Krupka Żydowska — opłata na rzecz miast od Żydów, targujących krupami. [przypis redakcyjny]

krużganek (z niem.) — kryty korytarz wzdłuż budynku od strony dziedzińca. [przypis redakcyjny]

krwawnika — karniolu, czerwonego kamienia. [przypis redakcyjny]

krwawnik — kamień półszlachetny barwy czerwonej. [przypis redakcyjny]

krwawnik — tu: krwawnik pospolity, bylina o kwiatach białych lub białoróżowych. [przypis redakcyjny]

Krwią za krew świętą zbroczyć świętą ziemię (…) za grzech starożytny — Śmierć Chrystusa była narzędziem zemsty bożej za grzech Adama, a Tytus burzący Jerozolimę był narzędziem tej zemsty, która ukarała tych, co ukrzyżowali Chrystusa. [przypis redakcyjny]

Krwi dwudziesty dziewiąty przypomniał listopad — w wydaniu Kołaczkowskiego podano: „ktoś dwudziesty dziewiąty przypomniał listopad”. Na szczycie piramidy Cheopsa istotnie umieścił ktoś napis: „Przekażcie wiekom pamiętny dzień 29 listopada 1830”. Istnieje przypuszczenie, że autorem tego napisu był gen. Henryk Dembiński. [przypis redakcyjny]

krwie — dziś popr. forma D. lp: krwi. [przypis redakcyjny]

Kryczyński, Aleksander — Tatar. [przypis redakcyjny]

krygsrecht (z niem.) — sąd wojenny. [przypis redakcyjny]

kryg (starop.) — wędzidło mocniejsze. [przypis redakcyjny]

kryg (starop.) — wędzidło. [przypis redakcyjny]

Kryjaki (O sześćdziesiąt trzecim roku opowieść) — Marji-Jehanne hr. Wielopolskiej (Walewskiej). Pierwsze wydanie tej książki, do którego Żeromski napisał przedmowę, wyszło w Krakowie w r. 1913. [przypis redakcyjny]

kryjomy (starop.) — ukryty (dziś mówi się jeszcze po kryjomu, czyli: skrycie). [przypis redakcyjny]

kryksmani (z niem.) — wojownicy. [przypis redakcyjny]

kryminał — sprawa gardłowa. [przypis redakcyjny]

kryminału — zbrodni. [przypis redakcyjny]

kryminał — zbrodnia. [przypis redakcyjny]

krymka — tutaj: jarmułka (czapeczka) żydowska. [przypis redakcyjny]

Kryptoportyk — sklep podziemny, galerja zamknięta, korytarz. [przypis redakcyjny]

kryśli (daw.) — wyznacza, zamierza, kreśli plany. [przypis redakcyjny]

kryształ — zegar słoneczny i klepsydra (z miałkim piaskiem). [przypis redakcyjny]

krywo idet pane mistru — krzywo idzie, panie kacie! [przypis redakcyjny]

kryza — plisowany lub fałdowany szeroki kołnierz. [przypis redakcyjny]

k rzeczy (starop.) — odpowiednio (do rzeczy), słusznie. [przypis redakcyjny]

k rzeczy (starop.) — słusznie, mądrze powiedziane. [przypis redakcyjny]

krzemięzny (daw.) — krzepki. [przypis redakcyjny]

Krzemieniec — miasto Monselice niedaleko Padwy we Włoszech (wł. selce: krzemień). [przypis redakcyjny]

krzemiezić — wzmacniać, pokrzepiać. [przypis redakcyjny]

Krzepice — miasteczko pod Częstochową. [przypis redakcyjny]

krzepło (daw.) — rzeczy skrzepłe, zimne. [przypis redakcyjny]

krzepnąć — tu: przybierać a sile; por.: krzepa. [przypis redakcyjny]

krzeseł — urzędu senatorskiego. [przypis redakcyjny]

krzesła i zwierciadła wojenne — siodła i puklerze. [przypis redakcyjny]

krzew otulony w słomę — tzw. chochoł albo chachoł; motyw u Wyspiańskiego powtarzający się; występuje np. w obrazie (pastelu) Chochoły już w 1898 r., także w Nocy listopadowej (1904) mowa jest o „krzewach w słomianej uwięzi”. Słownik języka polskiego, tzw. warszawski, z 1900 r. objaśniał, podając formy oboczne: chochoł, chachoł etc.: „a) wierzch spiczasto okrągły, wierzchołek spiczasto wypukły (…); b) najwyższy snop w mendlu (…) (snop rozczapierzony i opuszczony w okap, niby daszek); c) snopek przykrywający ul (…); c) okrycie słomiane, używane przez pasterzy w polu” i inne. Znaczenie, w jakim wyrazu używa Wyspiański, było, jak się okazuje, opracowującym Słownik (przed Weselem) nieznane. [przypis redakcyjny]

krztań (daw.) — krtań. [przypis redakcyjny]

krztoń — dziś: krtań, gardło. [przypis redakcyjny]

Krzyczącemu zdarto skórę (…) arterie serca — [Owidiusz,] Przemiany, VI, 307–392. [przypis redakcyjny]

Krzyczałem z żalu (…) sroższy od żałości — Cały ten ustęp głodowej śmierci Ugolina i jego dzieci dziwnie jest piękny i dramatyczny. Poeta tu jak w ustępie Franczeski umiał w porę zakląć okropność i na tym właśnie cała tajemnica dramatycznej sztuki zawisła. Wielu krytyków rozbiorowi tego ustępu Ugolina pod względem estetycznym i poetycznym swoje pióra poświęciło. [przypis redakcyjny]

Krzyczew — miasteczko w dzis. powiecie czerykowskim, na prawym brzegu Sożu, po obu stronach rzeczki Krzyczewatki, o 15 mil od Mohilewa odlegle. [przypis redakcyjny]

Krzyczów — miasteczko nad rzeką Sożą, dopływem Dniestru. [przypis redakcyjny]

Krzyczow — nie znamy miejscowości tego nazwiska. Jestto zapewne przekręcone nazwisko wioski „Chatelowicze”, która leży w istocie o milę od Krzyczewa na zachód, ku Hołoblinowi. [przypis redakcyjny]