Przypisy

Tales z Miletu (VII/VI w. p.n.e.) — filozof i matematyk grecki, przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody, pionier racjonalnego podejścia do badań przyrodniczych, uznawany za inicjatora nauki greckiej. [przypis edytorski]

Tales z Miletu (VII/VI w. p.n.e.) — filozof i matematyk grecki, przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody, pionier racjonalnego podejścia do badań przyrodniczych, uznawany za inicjatora nauki greckiej. Uważał, że prazasadą (arché) wszystkich bytów jest woda. [przypis edytorski]

Tales z Miletu (VII/VI w. p.n.e.) — filozof i matematyk grecki, przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody, pionier racjonalnego podejścia do badań przyrodniczych, uznawany za inicjatora nauki greckiej; zaliczany do siedmiu mędrców starożytnej Grecji; przypisywano mu m.in. zmianę biegu rzeki Halys (ob. Kizilirmak), w celu jej sforsowania przez armię Krezusa, pomiar wysokości piramid na podstawie długości ich cienia; żeby udowodnić krytykom, że swoją inteligencję mógłby wykorzystać także do zdobycia bogactwa, w przewidywaniu wyjątkowego urodzaju oliwek wyprzedzająco wynajął wszystkie miejscowe prasy do wyciskania oliwy, po czym wiele zarobił na ich odnajmowaniu. [przypis edytorski]

Tales z Miletu (VII/VI w. p.n.e.) — filozof i matematyk grecki, przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody, pionier racjonalnego podejścia do badań przyrodniczych, uznawany za inicjatora nauki greckiej; uważał, że prazasadą (arché) wszystkich bytów jest woda. [przypis edytorski]

Talia i Melpomena (mit. gr.) — Talia to muza opiekuńcza komedii, zaś Melpomena to muza komedii. [przypis edytorski]

Talia, Kaliopa, Euterpe i Polihymnia, a Erato (mit. gr.) — muzy opiekuńcze: komedii, poezji epickiej, poezji lirycznej, poezji sakralnej i hymnicznej oraz poezji miłosnej. [przypis edytorski]

Talia (mit. gr.) — muza komedii. [przypis edytorski]

Talia (mit. gr.) — muza opiekuńcza komedii. [przypis edytorski]

Taliarch — imię greckie, być może pochodzące od słów thalia (radość) i archo (rządzić), mogące zatem oznaczać kogoś, kto kieruje przebiegiem uczty. [przypis edytorski]

talion — (Latin) punishment compensating a crime by being its equivalent. [przypis edytorski]

talit katan (hebr.) — mały katan czyli zakładany pod koszulę lub zamiast niej rodzaj kamizelki z białego płótna nie zszywanej z boków, z przodu ozdobionej czarnymi lub granatowymi pasami, z przymocowanymi po bokach frędzlami (cyces), które należy wypuścić na wierzch spodni. [przypis edytorski]

talit — także: tallit (hebr.; z jid. tałes) męski szal modlitewny. [przypis edytorski]

talka — čia: kalba, pamokslas. [przypis edytorski]

Tallemant des Réaux, Gédéon (1619–1692) — francuski pisarz; autor zbioru krótkich biografii pt. Historiettes (Historyjki, wyd. 1834–1835). [przypis edytorski]

Talleyrand, Charles-Maurice de (1754–1838) — francuski mąż stanu, polityk, dyplomata, minister spraw zagranicznych Francji, zwolennik rewolucji francuskiej i sekularyzacji dóbr kościelnych, w 1791 ekskomunikowany; znany m.in. z ostrego języka; przypisywane jest mu zdanie „Bagnetami można załatwić wszystko, sire. Mają jednak wadę: nie można na nich usiąść”, które miał wypowiedzieć w rozmowie z Napoleonem. [przypis edytorski]

Talleyrand, Charles-Maurice de (1754–1838) — polityk i dyplomata francuski, wielokrotny minister spraw zagranicznych. [przypis edytorski]

Talleyrand, Charles-Maurice de Périgord (1754–1838) — francuski polityk i dyplomata, minister spraw zagranicznych Francji. [przypis edytorski]

Talleyrand, właśc. Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord (1754–1838) — fr. dyplomata i polityk, książę; zasłynął jako inteligentny, cyniczny i bezwzględny pragmatyk, pełniąc funkcje agenta dyplomatycznego lub ministra spraw wewnętrznych kolejnych rządów: Dyrektoriatu, Napoleona, Burbonów i Ludwika Filipa I. Mimo że był duchownym (biskupem), poparł swym autorytetem rewolucję 1789 roku i został wkrótce przewodniczącym Konwentu, gdzie wcześniej patronował przeprowadzeniu ustaw dotyczących sekularyzacji dóbr kościelnych (w 1791 ekskomunikowany). Był reprezentantem Francji na Kongresie Wiedeńskim. Talleyrand znany był m.in. z ciętych a trafnych wypowiedzi; przypisywane jest mu zdanie, które miał wypowiedzieć w rozmowie z Napoleonem: „Bagnetami można załatwić wszystko, sire. Mają jednak wadę: nie można na nich usiąść”. [przypis edytorski]

Talleyrand, właśc. Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord (1754–1838) — fr. dyplomata i polityk, minister spraw zagranicznych Francji; książę. Mimo że był duchownym (biskupem) poparł swym autorytetem rewolucję fr. 1789 r. i został wkrótce przewodniczącym Konwentu, gdzie wcześniej patronował przeprowadzeniu ustaw dotyczących sekularyzacji dóbr kościelnych. Był reprezentantem Francji na Kongresie Wiedeńskim. Talleyrand słynął z wybitnej inteligencji oraz ciętych a trafnych wypowiedzi. [przypis edytorski]

Talleyrand, właśc. książę Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord (1754–1838) — francuski dyplomata i polityk; zasłynął jako inteligentny, cyniczny i bezwzględny pragmatyk, pełniąc funkcje agenta dyplomatycznego lub ministra spraw wewnętrznych kolejnych rządów: Dyrektoriatu, Napoleona, Burbonów i Ludwika Filipa I. [przypis edytorski]

Talleyrand, właśc. książę Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord (1754–1838) — francuski dyplomata i polityk; zasłynął jako inteligentny, cyniczny i bezwzględny pragmatyk, pełniąc funkcje agenta dyplomatycznego lub ministra spraw wewnętrznych kolejnych rządów: Dyrektoriatu, Napoleona, Burbonów i Ludwika Filipa I. [przypis edytorski]

Talleyrand, własc. Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord (1754–1838) — fr. dyplomata, minister spraw zagranicznych Francji, książę. Mimo że był duchownym (biskupem), poparł swym autorytetem rewolucję fr. 1789 r. i został wkrótce przewodniczącym Konwentu, gdzie wcześniej patronował przeprowadzeniu ustaw dotyczących sekularyzacji dóbr kościelnych. Był reprezentantem Francji na Kongresie Wiedeńskim. Talleyrand słynął z wybitnej inteligencji oraz ciętych a trafnych wypowiedzi. [przypis edytorski]

Tallien, Jean-Lambert (1767–1820) — polityk z okresu rewolucji francuskiej, jakobin, odegrał znaczącą rolę podczas Dziesiątego Sierpnia, następnie zasłynął z wprowadzania rządów terroru w regionie Bordeaux. Od 24 marca 1794 r. przewodniczący Konwentu Narodowego. [przypis edytorski]

Talma, François-Joseph (1763–1826) — aktor francuski. [przypis edytorski]

Talma, François Joseph (1763–1826) — aktor fr., występował w paryskim teatrze Comédie-Française (od 1787, nast. od 1799), był współzałożycielem w Théâtre de la République, w którym działał w l. 1791–1799; jako aktor tragiczny święcił triumfy w okresie rewolucji francuskiej 1789-1799 i I Cesarstwa (m.in. grając role szekspirowskie: Hamleta, Otella, Makbeta czy tytułową Cyda w sztuce Corneille'a); reformator teatru w zakresie wymowy scenicznej i kostiumu. [przypis edytorski]

Talma, François-Joseph (1763–1826) — najsłynniejszy aktor francuski swojej epoki, znany z ról w tragediach Woltera, Szekspira, Corneille'a i Racine'a. [przypis edytorski]

Talmud — jedna z najważniejszych ksiąg judaizmu. [przypis edytorski]

Talmud — obszerne dzieło stanowiące podsumowanie doktrynalno-religijnego, pobiblijnego dorobku judaizmu. [przypis edytorski]

Talmud — obszerne dzieło stanowiące podsumowanie doktrynalno-religijnego pobiblijnego dorobku judaizmu; składa się z Miszny i Gemary. [przypis edytorski]

Talmud — obszerne dzieło stanowiące podsumowanie doktrynalno-religijnego pobiblijnego dorobku judaizmu; składa się z Miszny i Gemary. [przypis edytorski]

Talmud — obszerne dzieło stanowiące podsumowanie doktrynalno-religijnego, pobiblijnego dorobku judaizmu. Składa się z Miszny i Gemary. [przypis edytorski]

Talmud — religijna księga żydowska, obszerne dzieło stanowiące podsumowanie doktrynalno-religijnego pobiblijnego dorobku judaizmu. [przypis edytorski]

Talmud Tora — szkoła utrzymywana z opłat filantropów, w której biedniejsze dzieci uczyły się darmowo Pisma Świętego i modlitw. [przypis edytorski]

Talmud — w judaizmie komentarz do Tory (tj. do pierwszych pięciu ksiąg Biblii). [przypis edytorski]

Talmud — w judaizmie księga zawierająca komentarz do Tory (pierwszych pięciu ksiąg Biblii). [przypis edytorski]

Talmud — w judaizmie księga zawierająca komentarz do Tory (pierwszych pięciu ksiąg Biblii). [przypis edytorski]

talmudysta — znawca Talmudu, czyli praw i przepisów religijnych stanowiących komentarz do biblijnego Pięcioksięgu; człowiek ściśle przestrzegający tych przepisów; przen.: formalista. [przypis edytorski]

talmudysta — znawca Talmudu, to jest księgi zawierającej komentarz do Tory (pierwszych pięciu ksiąg Biblii). [przypis edytorski]

Talmudy — tu: uczone książki pełne tajemnej wiedzy. [przypis edytorski]

Talmud (z hebr. talmud: nauka) — religijna księga żydowska, zbiór tradycyjnego prawa judaizmu, początkowo przekazywanego ustnie, komentującego Stary Testament i przystosowującego jego przekaz do zmieniających się czasów; Talmud stał się, obok Biblii hebrajskiej, podstawą judaizmu. [przypis edytorski]

Talmud (z hebr. talmud: nauka) — religijna księga żydowska, zbiór tradycyjnego prawa judaizmu, początkowo przekazywanego ustnie, komentującego Stary Testament i przystosowującego jego przekaz do zmieniających się czasów; Talmud stał się, obok Biblii hebrajskiej, podstawą judaizmu. [przypis edytorski]

Talowski, Teodor Marian (1857–1910) — wybitny architekt polski, wyróżniający się oryginalnym stylem, łączącym elementy secesyjne, historyczne i modernistyczne; wykorzystywał nieregularność, asymetrię i fantastyczną ornamentykę; projektował m.in. szereg krakowskich kamienic. [przypis edytorski]

tamaryks, tamaryksów — dziś popr.: tamaryszek, tamaryszków (łac. Tamarix, rodzaj krzewów lub małych drzew o krótkim pniu i gęstej koronie, występujących na pustyniach, półpustyniach i stepach). [przypis edytorski]

tamarynd a. tamaryndowiec — drzewo tropikalne pochodzące z Afryki, w XVI w. masowo sadzone w Ameryce przez kolonistów hiszpańskich i portugalskich. [przypis edytorski]

tamaryndowiec — gatunek tropikalnego drzewa, pochodzący ze wschodniej Afryki. [przypis edytorski]

tamaryndus — tamarynd a. tamaryndowiec, drzewo tropikalne ze wschodniej Afryki. Daje smaczne owoce, cenione jest też jego drewno. [przypis edytorski]

tamaryny (biol.) — rodzaj niewielkich małp szerokonosych z rodziny pazurkowcowatych, zamieszkujących lasy tropikalne płn. części Ameryki Płd. [przypis edytorski]

tamaryszek — hebr. אשל (eszel). W Talmudzie (Sota 10a) mędrcy różnią się co do opinii: «jeden powiedział, że był to sad, który dostarczał owoców na uczty dla gości, a drugi powiedział, że był to zajazd dla przyjmowania gości, i były tam wszelkie rodzaje owoców», zob. Raszi do 21:33. [przypis edytorski]

tamaryszek — krzew o drobnych kwiatach, rosnący w okolicach nadmorskich i pustynnych. [przypis edytorski]

tamaryszek — krzew o drobnych kwiatach, rosnący w okolicach pustynnych i nadmorskich. [przypis edytorski]

tamburek — okrągły przedmiot, na którym rozpina się tkaninę przeznaczoną do haftowania. [przypis edytorski]

Tamburini, Tommaso (1591–1675) — włoski jezuita zajmujący się teologią moralną, autor m.in. Methodus expeditae confessionis (1656). [przypis edytorski]

tamburino — rodzaj gry z paletkami i piłką. [przypis edytorski]

tamburmajor (daw.) — dowódca orkiestry wojskowej lub doboszów. [przypis edytorski]

tamburyn — bębenek z obręczą, na której umieszczone są brzęczące blaszki. [przypis edytorski]

tamburyn — tu: instrument muzyczny, rodzaj bębenka. [przypis edytorski]

tamburyn — tu: rodzaj paletki z bębenkiem. [przypis edytorski]

Tam byłby raj, tam byłby raj, żebyś ty ze mną była — fragm. kompozycji Moniuszki do wiersza Mickiewicza Do H *** (Wezwanie do Neapolu); tekst nieznacznie zmieniony, u Mickiewicza: „Tu byłby raj”, w dwu pierwszych strofach: „Tam był mi raj”. [przypis edytorski]

tam był —«[Josef] czekał na nich», zob. Raszi do 44:14. [przypis edytorski]

tam były jej bronie, tam wóz — aluzja do świątyni Juno Caelestis w Kartaginie, będącej w istocie wcześniejszym miejscem kultu fenickiej i punickiej bogini Tanit. [przypis edytorski]

tamci siedmiu zasiedli — dziś popr.: tamtych siedmiu zasiadło. [przypis edytorski]

tamcza — chmura. [przypis edytorski]

Tam dziś panuje — pustka — rym do powyższego wersu „Że z raju dziś tu step” brzmi w domyśle „kiep”, tj. głupiec. [przypis edytorski]

tamecznego (starop.) — tamtego. [przypis edytorski]

tameczny (daw.) — tamtejszy. [przypis edytorski]

tameczny — dziś raczej: tamtejszy. [przypis edytorski]

tameczny (starop. forma) — tamtejszy. [przypis edytorski]

tameczny — tamtejszy. [przypis edytorski]

tameczny — tamtejszy; znajdujący się tam. [przypis edytorski]

tamem ich nabyła (starop. forma) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: tam ich nabyłam; tj. tu: tam nabawiłam się ich (kłopotów). [przypis edytorski]

tamem (…) wymieszkał (starop. forma) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: tam wymieszkałem; tam przemieszkałem. [przypis edytorski]

tamen (łac.) — przecież. [przypis edytorski]

tamen usque recurret (łac.) — zawsze powróci; fragm. przysłowia łac. naturam expellas furca, tamen usque recurret: choćbyś naturę wypędzał widłami, ona zawsze powróci. [przypis edytorski]

Tamerlan (1336–1405) — właśc. Timur Chromy; od 1370 roku władca olbrzymiego państwa; założył turecką dynastię Timurydów, zdobył większość Azji Środkowej, Iranu, Iraku i Zakaukazia. [przypis edytorski]

Tamerlan (1336–1405) — właśc. Timur Chromy; wódz mongolskiego plemienia Barłasów, założyciel dynastii Timurydów, panował w latach 1370–1405, był zdobywcą większości Azji Środkowej, Iranu, Iraku i Zakaukazia. [przypis edytorski]

Tamerlan a. Timur Chromy (1336–1405) — wódz mongolskiego plemienia Barłasów, założyciel dynastii Timurydów, panował w latach 1370–1405, był zdobywcą większości Azji Środkowej, Iranu, Iraku i Zakaukazia. [przypis edytorski]

Tamerlanus — właśc. Timur Chromy (1336–1405), wódz mongolski, twórca imperium i założyciel dynastii Timurydów. [przypis edytorski]

tameśmy (…) poznali — tam poznaliśmy. [przypis edytorski]

tameśmy (…) słyszeli — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: tam słyszeliśmy. [przypis edytorski]

tameśmy usiedli — inaczej: tam usiedliśmy (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

tam, gdzie brzęczą pszczoły — przenośnie: tam, gdzie powstaje nowa frakcja w dotychczasowej społeczności chrześcijan (podobnie jak wzmożone brzęczenie sygnalizuje wyrojenie się pszczół, gdy część roju opuszcza ul z nową królową). [przypis edytorski]

tam gnuśni udarnicy… — zestawienie radzieckich przodowników pracy z oddziałami nazistowskiej Służby Pracy. [przypis edytorski]

Tam gród nasz, na tym Dardan urodził się łanie (…) — Dardanus miał opuścić swe miasto rodzinne Korytus w Etrurii i otrzymać od Teukra, jako wiano córki oddanej Dardanusowi za żonę, krainę w pobliżu późniejszej Troi, zwaną najpierw Dardanią, a następnie od imienia wnuka Dardanusa, Trosa: Troją. [przypis edytorski]

Tamilowie — naród z grupy ludów drawidyjskich, zamieszkujący płd. kraniec Płw. Indyjskiego oraz płn.-wsch. część Cejlonu. [przypis edytorski]

tamilski — język z rodziny drawidyjskiej, używany gł. w południowych Indiach oraz na wyspie Cejlon; jako język literacki wykształcił się w I w. n.e. [przypis edytorski]

tam i na powrót — dziś powiedzielibyśmy: tam i z powrotem. [przypis edytorski]

Tami-n-hor a. Demi en Hor, gr. Hermopolis Mikra — dziś Damanhur, miasto w zachodniej części Delty Nilu, położone ok. 150 km na północny zachód od Memfis, nad kanałem łączącym kanopskie ramię Nilu z jeziorem Mareotis (dziś Buhajrat Marjut). Stolica 7. nomu Dolnego Egiptu. [przypis edytorski]

Tamino i Pamina — postaci z opery Mozarta Czarodziejski Flet (1791). [przypis edytorski]

tam i sam (daw., gw.) — tu i tam. [przypis edytorski]

tam i sam (daw.) — tu i tam. [przypis edytorski]

tam i sam (dw., gw.) — tu i tam. [przypis edytorski]

tam i sam (starop.) — tu i tam. [przypis edytorski]

tam i sam (starop.) — tu i tam; tu i ówdzie. [przypis edytorski]

tam i sam — tu i ówdzie; bez celu. [przypis edytorski]

Tamiza — rzeka w płd. Anglii, przepływająca przez Londyn. [przypis edytorski]

Tamiza — rzeka w płd. Anglii. [przypis edytorski]

Tam już nosiliśmy żółty trójkąt, sześć takich szpicy, palestyński znak. A dopiero później nosiliśmy opaski. — w trakcie II wojny Niemcy zmuszali Żydów do noszenia tego rodzaju oznaczeń. [przypis edytorski]

tam mądrość (…) gdzie taka pokora i mierność przemieszkiwa — luźne nawiązanie do Jk 3, 13. [przypis edytorski]

Tammuz, Tamuz a. Dumuzi (mit.) — starożytny mezopotamski bóg umierającej i odradzającej się przyrody, którego kult rozpowszechnił się na Bliskim Wschodzie; małżonek bogini Isztar (sumeryjskiej Inanny). [przypis edytorski]

tamój (daw.) — tam. [przypis edytorski]