Przypisy

przejęty — tu: przejmujący, dotkliwy. [przypis redakcyjny]

przejęty — tu: przejmujący. [przypis redakcyjny]

przejrzałem cały jak w zwierciadle — Kto ze skaz swoich błędów oczyścić się pragnie, ten musi najpierw sam w sobie widzieć swoje błędy jasno jak w zwierciadle; albowiem po ich bliższym poznaniu i uznaniu w ślad idzie skrucha, a za nią przebaczenie. Dlatego to święty Kościół postanowił, ażeby komunię świętą czyli ucztę pojednania się człowieka z Bogiem poprzedzała spowiedź, której symbol widzimy tu u drzwi czyśćcowych, kiedy poeta uklęknąwszy z pokorą, trzy razy bijąc się w piersi robi w duchu ciche wyznanie skruchy: „Parce mihi! peccavi, graviter peccavi!” Pierwszy stopień, co do tych drzwi prowadzi, jest z marmuru białego, którego szyba gładka jak zwierciadło odbija postać wpatrującego się weń człowieka: symbol samopoznania swoich błędów, szczerości żalu i utwierdzenia ducha łaską bożą. Drugi stopień jak od pożaru wzdłuż i wszerz rozkłuty symbolem jest żalu skruszonego serca w chwili, gdy błędy swoje uznaje. Trzeci stopień porfirowy barwy krwawej, to symbol krwi przejednania wylanej przez Zbawiciela, którą gładzi grzechy świata. Na tym symbolu jak na zrębie stoi cała budowa Chrystusowego Kościoła, a z kolei i jego duchowna władza; Kościoła postanowionego słowem bożym opoka, której bramy piekieł nie przemogą, twarda jak ów próg z diamentu. Siedem P (początkowa litera Peccatum, to jest grzechu), anioł znaczący mieczem na czole pokornego i żałującego za grzechy, zarazem ostrzega i przypomina skruszonemu grzesznikowi siedem grzechów głównych, jakich pokusom człowiek ułomny ulec może. Odzież odźwiernego anioła bramy czyśćcowej szara jak popiół symbolem jest pokory, która szczególnie kapłanom, w ciągłym ich duchowym rozważaniu znikomości rzeczy ludzkich i marnych blasków światowych, przystoi. [przypis redakcyjny]

przejrzano o nich (starop.) — sądzono [ich], zapadł [na nich] wyrok. [przypis redakcyjny]

przejrzany — tu: przeznaczony. [przypis redakcyjny]

przejrzeć do kogo (starop.) — wzrokiem sięgnąć dokąd. [przypis redakcyjny]

przejścia od Sansary (tzn. pełni życia) do Nirwany — Nirwany nie uważa Schopenhauer za niebyt bezwzględny, gdyż mówi, że gdybyśmy weń przeszli, może by potem ten nasz świat wydał się nam Nirwaną. Ponieważ żyjemy w świecie potwierdzającym wolę, brak nam środków do przedstawienia sobie i uchwycenia istoty tej Nirwany (I. 523 i n., II. 510, 716 i n.). [przypis redakcyjny]

przejźry sie — dziś popr. forma 2.os trybu rozkazującego: przejrzyj się. [przypis redakcyjny]

przejźrzał od wieku — przewidział, postanowił, przeznaczył przed wiekami. [przypis redakcyjny]

przejźrzenie — postanowienie (Opatrzności). [przypis redakcyjny]

przekażą — przerwą. [przypis redakcyjny]

przekażać (starop.) — przeszkadzać. [przypis redakcyjny]

przekaża — tu: niweczy; przekażać: przeszkadzać. [przypis redakcyjny]

przekazać (starop.) — przeszkadzać. [przypis redakcyjny]

przekaza (daw.) — przeszkoda, zawada [przypis redakcyjny]

przekaza (daw.) — przeszkoda, zawada. [przypis redakcyjny]

przekaza (starop.) — szkodzi. [przypis redakcyjny]

przekaz (daw.) — przeszkoda, zawada. [przypis redakcyjny]

przekazić (starop.) — przeszkadzać. [przypis redakcyjny]

przekazić (starop.) — przeszkodzić. [przypis redakcyjny]

przekazić (starop.) — zepsuć, przeszkadzać. [przypis redakcyjny]

przekazują (starop.) — szkodzą. [przypis redakcyjny]

przekazy (starop.) — przeszkody. [przypis redakcyjny]

przekazy (starop.) — tu: przeszkody. [przypis redakcyjny]

przekazy* — tego, co może zagrażać. [przypis redakcyjny]

przekęsowane (starop.) — [tu:] zwodnicze; [słówka przekęsowane: cedzone słówka, półgębkiem, nieszczerze a. jadowicie]. [przypis redakcyjny]

przekład polski tego listu (…) przedrukowywał (…) Bielowski — Oryginał przedrukowała po raz pierwszy p. Janina Narzymska w wydawnictwie uczennic gimnazjum H. Strażyńskiej w Krakowie, pt. Na rozstaju (Kraków 1914). Dodała też swój własny przekład. [przypis redakcyjny]

przeklęstwo — forma oboczna do: przekleństwo, przeklęctwo. Mąż niejako sam sprowadza na siebie klątwę. Kleiner pisze przy tej okazji, że „romantycy chętnie wiązali losy tragiczne z klątwą jakąś tajemniczą (…) wracano w ten sposób do idei starożytnego fatum”. Tu jednak klątwa nie jest tajemnicza. Zanik uczucia do Żony wywołuje skutki, które mieszczą się w ramach motywacji psychologicznej (oczywiście w zakresie dramatu rodzinnego). [przypis redakcyjny]

przeklęta wilczyca — często poeta pod tym nazwaniem przedstawia nam grzech chciwości czyli łakomstwa (Patrz pieśń I Piekła, w 101). [przypis redakcyjny]

prze kogoś (starop.) — dla kogoś. [przypis redakcyjny]

przekolić się (daw.) — przebić się, przecisnąć się. [przypis redakcyjny]

Przekonaj się, czy się nie mylę — tu następują w oryginale ustępy Wizji. [przypis redakcyjny]

przekosić (daw.) — przewalić. [przypis redakcyjny]

przekreska — poprzeczna kreska, przekreślenie. [przypis redakcyjny]

przekupywać (starop.) — tu: kupczyć (por. przekupień: kupiec). [przypis redakcyjny]

przekwintny — wykwintny. [przypis redakcyjny]

przeliny (starop.) — przetarcia. [przypis redakcyjny]

przemianie Owida — Metamorfozy Owidiusza. [przypis redakcyjny]

przemierzły — wstrętny, budzący odrazę, obrzydliwy. [przypis redakcyjny]

przeminęłymi (starop.) — upłynionymi; które przeminęły. [przypis redakcyjny]

przemknął dziesięć sążni jaru — przeskoczył przez jar szeroki na dziesięć sążni. Wyrażenie obrazowe, tzw. hiperbola. [sążeń — dawna jednostka długości oparta na rozpiętości rozpostartych ramion, w Polsce równa ok. 190 cm; Red. WL]. [przypis redakcyjny]

przemór (daw.) — długi głód. [przypis redakcyjny]

przemór (daw.) — wygłodzenie. [przypis redakcyjny]

przemówić by rada — Ifigenii zakneblowano usta, by nie wymówiła przekleństwa w chwili śmierci. [przypis redakcyjny]

Przemówienie o Sienkiewiczu — przygotowane było zapewne jeszcze w końcu r. 1916 na akademję żałobną ku czci Sienkiewicza w Zakopanem. Drukujemy je z rękopisu (stanowiącego własność p. Stanisława Piołun-Noyszewskiego). Składa się on z 17 luźnych kartek linjowanego papieru (formatu 29 cm x 22 cm), zapisanych po jednej stronie i liczbowanych od 1 do 16 (ostatnia kartka jest nieliczbowana). Nagłówek brzmi: Przemówienie o Sienkiewiczu przez S. Żeromskiego. Na końcu skryptu znajduje się podpis: S. Żeromski. [przypis redakcyjny]

przemówił — przeciągnął do siebie, skłonił do opuszczenia domu. [przypis redakcyjny]

przemory (starop.) — morzenie się głodem, post. [przypis redakcyjny]

przemyślski — wyd. lwowskie ma: przemyski. [przypis redakcyjny]

przemysł — cywilizacja i kultura. [przypis redakcyjny]

przemysłem — przemyślnością, podstępem. [przypis redakcyjny]

przemysł — przemyślność, przebiegłość. [przypis redakcyjny]

przemysł sztuczny — przemyślność, spryt. [przypis redakcyjny]

przemysł — tu: przedsiębiorczość. [przypis redakcyjny]

przemysły(daw. forma N. lm) — przemysłami, tj. pomysłowymi wybiegami. [przypis redakcyjny]

przemysły (z ros. promysły) — kopalnie. [przypis redakcyjny]

przeń (starop.) — dla niego. [przypis redakcyjny]

przenająć (starop.) — przekupić. [przypis redakcyjny]

przenajdować — zjednywać. [przypis redakcyjny]

przenikłość — przenikliwość, bystrość. [przypis redakcyjny]

przeniósł na wschód mnie, orła, i prawa — Konstantyn Wielki. Tu poeta przygania papieżom, że korzystając z przeniesienia stolicy państwa rzymskiego z Zachodu na Wschód przez Konstantyna Wielkiego, rozszerzyli zanadto swoją władzę świecką. W tej przyganie poety wyraźnie przebija się surowy sąd gibelina jako członka stronnictwa politycznego, do którego obecnie należał. [przypis redakcyjny]

przepadnie — tu: przeniknie. [przypis redakcyjny]

przepamiętał — zapomniał. [przypis redakcyjny]

prze pana (starop.) — dla pana. [przypis redakcyjny]

przepaskę … na urodziny — por. list z 28 sierpnia 1771 r. [przypis redakcyjny]

przepłoch — luka, miejsca nie zabezpieczone. [przypis redakcyjny]

przepleniali — przetrzebiali, przerzedzali. [przypis redakcyjny]

przepominać — tu: zapominać. [przypis redakcyjny]

przepomnieć — dziś: zapomnieć. [przypis redakcyjny]

Przepowiednia śmierci Hektora. [przypis redakcyjny]

przeprawa (starop.) — pojednanie, przejednanie. [przypis redakcyjny]

przeprowadzić na nowe mieszkanie — nowe mieszkanie Rzeckiego umieszcza Prus na Krakowskim Przedmieściu nr 7, w lokalu położonym od podwórza, przylegającym do „nowego sklepu” Wokulskiego. Wielbiciele Lalki umieścili tu z inicjatywy S. Godlewskiego w r. 1937 tablicę pamiątkową ku czci Rzeckiego. Mimo pożaru budynku w czasie powstania warszawskiego tablica ta ocalała; zginęła w latach powojennych, następnie została odtworzona i przywrócona. [przypis redakcyjny]

przeprzeć — pokonać, przezwyciężyć. [przypis redakcyjny]

przeprzeć — przekonać. [przypis redakcyjny]

prze — przez. [przypis redakcyjny]

prze — przez, z powodu. [przypis redakcyjny]

przepsuła — w poprzednich wyd. Bibl. Nar.: „popsuła”. [przypis redakcyjny]

przepych (daw.) — pycha. [przypis redakcyjny]

przepych (daw.) — [tu:] pycha. [przypis redakcyjny]

przepych (starop.) — tu: pycha. [przypis redakcyjny]

przeraźliwe oko (daw.) — [tu:] przenikliwe, bystre oko; [por. daw. razić: uderzać, dźgać, przeszywać]. [przypis redakcyjny]

przeraźliwy (starop. forma) — [ten, który] przeraża, przejmuje. [przypis redakcyjny]

przeraźliwy (starop.) — porażający, przejmujący. [przypis redakcyjny]

przeraźliwy (starop.) — [ten,] co przeraża, przejmuje [do głębi]. [przypis redakcyjny]

przerazić (starop.) — przejąć, opanować; przerażony nienawiścią: opanowany przez nienawiść. [przypis redakcyjny]

przerazić (starop.) — [tu:] przejąć, opanować. [przypis redakcyjny]

przerdzały (starop.) — przejrzały, zgrzybiały. [przypis redakcyjny]

przerębla — tu: przeprawa. [przypis redakcyjny]

przerównał (daw.) — przewyższył. [przypis redakcyjny]

przerwałem wędrówkę… — myśl o samobójstwie, która wracała już kilkakrotnie, tu krystalizuje się prawie w zamiar. Przed wykonaniem jej, pragnie jednak Werter uzasadnić ją sobie teoretycznie. Czyni to w tym liście, oraz w liście z 15 listopada. [przypis redakcyjny]

przerywałem przed sobą (…) Promienie słońca niskie i zniżone — Ponieważ poeci szli od strony zachodniej góry ku południowi, przeto idąc dalej wokoło niej, musieli się obrócić do wschodu: i dlatego Dante, ponieważ był wieczór, słońce mając za sobą, przerywał przed sobą, swoim ziemskim ciałem promienie jego już ku ziemi zniżone. [przypis redakcyjny]

przerywanie — [tu:] przysłówek. [przypis redakcyjny]

przerzeczoną — wspomnianą wyżej. [przypis redakcyjny]

przerzeczonej — wzmiankowanej. [przypis redakcyjny]

prześpiecznie (daw.) — bezpiecznie. [przypis redakcyjny]

prześpiewając — przyśpiewując. [przypis redakcyjny]

przeświadczenie — opinia publiczna. [przypis redakcyjny]

przesadzony (starop.) — nadmiernie wypełniony. [przypis redakcyjny]

przesłanych dwa lata temu (…) Zdzisławowi pieniędzy — Zdzisław Redel, siostrzeniec Narcyzy, zesłany po 1863 r. na Sybir. [przypis redakcyjny]

przestać na niej — poprzestać na niej, zadowolić się nią; osiąść na niej. [przypis redakcyjny]

prze (starop.) — dla. [przypis redakcyjny]