Przypisy

Dakowie a. Getowie — mieszkańcy Dacji, tj. obszarów na lewym brzegu Dunaju, na płn. sięgających Karpat, na wsch. rz. Prut, na zach. rz. Cisy (dziś: tereny Rumunii i Węgier); staroż. lud pochodzenia trackiego, który zasiedlił Dację 1700 lat p.n.e., uległ kolonizacji rzymskiej (w I–II w. n.e., po szeregu wojen z cesarstwem), a w czasie Wędrówki Ludów złączył się z napływową ludnością (germańską, gł. Gotami, i słowiańską). [przypis edytorski]

Dakowie — mieszkańcy Dacji, staroż. krainy odpowiadającej terytorialnie dzisiejszej Rumunii. [przypis edytorski]

daktyły (starop. forma) — daktylami. [przypis edytorski]

daktyl i spondej — stopy metryczne w poezji: daktyl składa się z trzech sylab: jednej długiej i dwóch krótkich, zaś spondej z dwóch sylab długich; w heksametrze zamiast daktyli mogły występować spondeje. [przypis edytorski]

daktylów (D. lm) — dziś: daktyli. [przypis edytorski]

daktylów — dziś popr. forma D. lm: daktyli. [przypis edytorski]

daktyloskopia (gr. dáktylos: palec i skopeín: oglądać) — technika śledcza, pozwalająca na wykrycie odcisków palców, stosowana w celu ustalenia sprawcy przestępstwa. [przypis edytorski]

daktyl — stopa metryczna w poezji, składa się z trzech sylab: jednej długiej i dwóch krótkich. [przypis edytorski]

daktyl — w metryce iloczasowej stopa metryczna składająca się z trzech sylab: jednej długiej i dwóch krótkich, tak jak w greckim wyrazie dáktylos. [przypis edytorski]

daktyl — w poezji stopa metryczna (w metryce iloczasowej) składająca się z trzech sylab: jednej długiej i dwóch krótkich; nazwa pochodzi stąd, że grecki wyraz dáktylos (stgr. δάκτυλος, dosł. palec) ma właśnie taki układ sylab. [przypis edytorski]

dałać przyroda — dała ci przyroda. [przypis edytorski]

dałbych (starop. forma) — dałbym. [przypis edytorski]

dał (…) był — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: dał wcześniej, uprzednio (tzn. przed wykonaniem czynności wyrażonej czasem przeszłym prostym). [przypis edytorski]

Dałbym tam odmalować Radość (…) Speuzyppus — Speuzyp z Aten (ok. 410–339 p.n.e.), filozof gr., kierował Akademią po śmierci Platona, wstawił posągi Charyt, bogiń wdzięku i radości, w zbudowanej na terenie Akademii świątyni Muz (Diogenes Laertios, Speuzyp z Aten, [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, IV, 1). [przypis edytorski]

dałem (…) sprawę o sobie — wyjaśniłem swoją sytuację, swoje postępowanie; por. dziś: sprawozdanie. [przypis edytorski]

Dałłyło (Dalila) — kochanka Samsona, która zdradziła wrogom, Filistynom, tajemnicę jego siły; w wyniku czego został pojmany i oślepiony. [przypis edytorski]

dał mu dziesięcinę — «Abram dał mu dziesięcinę ze wszystkiego co miał, ponieważ [Malki-Cedek] był kapłanem», zob. Raszi do 14:20. [przypis edytorski]

dał mu się ubłagać — «[Bóg wysłuchał modlitwy] jego a nie jej, ponieważ nie jest podobna modlitwa sprawiedliwego, który jest potomkiem innego sprawiedliwego, do modlitwy sprawiedliwego, który jest potomkiem niegodziwca», zob. Raszi do 25:21. [przypis edytorski]

Dał nam parę talarów oberżniętych mocno — dawniej fałszowano monety, odcinając trochę złota lub srebra po brzegach. [przypis edytorski]

dał nawet prawo miecza — tzn. wydawania wyroków śmierci. [przypis edytorski]

dałoj Germania (z ros.) — precz z Niemcami. [przypis edytorski]

dałożby — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że-, skróconą do -ż-; znaczenie: oby dało, niechby dało. [przypis edytorski]

dałożby — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż-; znaczenie: czy dałoby. [przypis edytorski]

dał pochop (daw.) — sens: stworzył okazję, skłonił. [przypis edytorski]

dał za wygranę — dziś popr. forma B. lp: dał za wygraną. [przypis edytorski]

dalajlama — przedstawiciel jednej ze szkół buddyzmu tybetańskiego, według wiernych ma moc świadomego wybierania kolejnego wcielenia. Do 1950 r. kolejni dalajlamowie władali Tybetem. [przypis edytorski]

Dalajlama — przedstawiciel szkoły buddyzmu tybetańskiego, uważany przez buddystów za manifestację bodhisattwy współczucia (dążącego do stanu buddy poprzez systematyczne ćwiczenie wyzwalających działań), odradzającego się, aby udostępniać czującym istotom nauki wyzwalające z cierpienia. [przypis edytorski]

dalal (ar.) — handlarz, pośrednik; człowiek prowadzący licytację. [przypis edytorski]

Dalarna — szwedzka kraina historyczna, a obecnie jeden z regionów administracyjnych. [przypis edytorski]

dalbóg — dalibóg; wykrzyknienie potwierdzające prawdziwość słów (dosł.: niech Bóg da). [przypis edytorski]

daléj — daw. forma z é (tzw. e pochylonym), tu: wymawianym jak i. [przypis edytorski]

daléj — forma z daw. é (tzw. e pochylonym), tu o brzmieniu równym i. [przypis edytorski]

daléj — w związku z występującym tu é tzw. pochylonym wym.: dali. [przypis edytorski]

daleczeć (neol.) — wydawać się dalekim. [przypis edytorski]

daleczeć — wydawać się dalekim. [przypis edytorski]

dalego (starop. forma ort.) — tu: daleko. [przypis edytorski]

dalej miesiąca — więcej niż miesiąc. [przypis edytorski]

dalej — następnie; w dalszej kolejności. [przypis edytorski]

Dalej są dwie opoki: jednej szczyt się jeży… — Homer, Odyseja XII 73–107, tłum. Lucjana Siemieńskiego. [przypis edytorski]

Dalekim — hebr. חָלִלָה (chalila): 'profanacja, rzecz świecka', odwrotność świętości. «To byłoby dla Ciebie profanacją, bo wszystkie ludy powiedzą: On niszczy wszystkich: i sprawiedliwych, i złoczyńców! Tak zrobiłeś z pokoleniem potopu i z pokoleniem rozproszenia [wieży Babel]», zob. Raszi do 18:25. [przypis edytorski]

dalekimi wichry — dziś popr. forma N.lm: (…) wichrami. [przypis edytorski]

dalekim świata tego burze — dalekim od burzy tego świata. [przypis edytorski]

daleko bliżej — dużo bliżej. [przypis edytorski]

dalekoli — „daleko” z partykułą pytajną -li. [przypis edytorski]

dalekość — odległość. [przypis edytorski]

dalekoś postąpił — inaczej: daleko postąpiłeś (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

daleko (starop.) — bardzo. [przypis edytorski]

daleko (starop.) — tu: o wiele. [przypis edytorski]

daleko — tu: znacznie. [przypis edytorski]

d'Alembert, Jean (1717–1783) — fr. pisarz, filozof i matematyk; współtwórca Encyklopedii. [przypis edytorski]

d'Alembert, Jean le Rond (1717–1783) — filozof, matematyk i fizyk francuski, współautor Wielkiej Encyklopedii Francuskiej. [przypis edytorski]

d'Alembert, Jean Le Rond (1717–1783) — francuski filozof, matematyk i fizyk, współredaktor Wielkiej Encyklopedii Francuskiej. [przypis edytorski]

Dalemińcy a. Glomici — średniowieczne plemię zachodniosłowiańskie, osiadłe między środkową Łabą a Muldą, należące do Serbów łużyckich. [przypis edytorski]

daleth, he, waw, zajin — kolejne litery alfabetu hebrajskiego. [przypis edytorski]

dalia a. georginia — roślina ogrodowa o okazałych, wielobarwnych kwiatach. [przypis edytorski]

dalibóg (daw.) — doprawdy, słowo daję; wykrzyknienie podkreślające prawdziwość wypowiedzi. [przypis edytorski]

dali Bóg (daw.) — jeśli Bóg da. [przypis edytorski]

dalibóg (daw.) — naprawdę, słowo daję. [przypis edytorski]

dalibóg (daw.) — wykrzyknienie podkreślające prawdziwość wypowiedzi. [przypis edytorski]

dali Bóg — jeśli Bóg da (konstrukcja gramatyczna z partykułą -li); dziś: dalibóg. [przypis edytorski]

dali Bóg — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: jeśli Bóg da, niech Bóg da. [przypis edytorski]

dali Bóg — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: jeśli Bóg da. [przypis edytorski]

Dalibóg (starop.) — doprawdy, słowo daję. [przypis edytorski]

dalichmy (daw.) — dziś: daliśmy. [przypis edytorski]

Da liegt der Hund begraben (niem.) — tu leży pies pogrzebany. [przypis edytorski]

dali (gw.) — dalej. [przypis edytorski]

dali — jeśli da (daw. konstrukcja z partykułą pytajną -li). [przypis edytorski]

Dalila — imię kochanki biblijnego Samsona, która podstępem obcięła mu włosy, a tym samym pozbawiła siły. [przypis edytorski]

Dalila i Samson (bibl.) — Samson, legendarny bohater wojen Izraelitów z Filistynami, był obdarzony przez Boga nadludzką siłą, działającą dopóki nie strzygł włosów; utracił ją, gdy jego kochanka, Dalila, nakłoniła go do wyjawienia sekretu i podstępnie ścięła mu włosy, gdy spał, wskutek czego został pojmany przez wrogów. [przypis edytorski]

Dalila — kochanka biblijnego Samsona, która podstępem obcięła mu włosy, a tym samym pozbawiła siły, po czym wydała wrogom. [przypis edytorski]

Dalila — kochanka biblijnego Samsona, która, przekupiona przez wrogów, podstępem obcięła mu włosy, a tym samym pozbawiła siły. [przypis edytorski]

Dalila nie obcięła włosów Samsonowi — Samson (XII w. p.n.e.), opisany w Biblii bohater izraelski, walczący z Filistynami, został obdarzony przez Boga niezwykła siłą, zaklętą w jego długich włosach. Jego kochanka Dalila, przekupiona przez wrogów, ostrzygła go i bezsilnego wydała Filistynom. Po długiej niewoli Samson, odzyskawszy część siły, zdołał zburzyć filary w budynku, w którym był więziony, grzebiąc pod gruzami siebie i wielu wrogów. [przypis edytorski]

dali mu władzą (starop. forma) — dziś popr. forma B.lp r.ż.: (…) władzę. [przypis edytorski]

dalipan — dalibóg (zwrot oznaczający: słowo daję, na pewno). [przypis edytorski]

dalipan (daw.) — doprawdy, daję słowo. [przypis edytorski]

dalipan (daw.) — doprawdy, słowo daję; wykrzyknienie podkreślające prawdziwość wypowiedzi. [przypis edytorski]

dalipan (daw.) — wykrzyknienie, dziś: doprawdy, słowo daję. [przypis edytorski]

dalipan — wykrzyknienie potwierdzające prawdziwość słów (dosł.: niech Bóg da). [przypis edytorski]

dalipies — charakterystyczny dla Sokratesa (por. także Fedon oraz Gorgiasz) wykrzyknik o charakterze przysięgi lub zaklęcia dla potwierdzenia prawdziwości tego, co się mówi; wzorowany przez tłumacza na słowie dalibóg; w oryginale νὴ τὸν κύνα, dosł.: na psa. [przypis edytorski]

dalipies — charakterystyczny dla Sokratesa (por. także Obrona Sokratesa, Fedon oraz Gorgiasz) wykrzyknik o charakterze przysięgi lub zaklęcia dla potwierdzenia prawdziwości tego, co się mówi; wzorowany przez tłumacza na słowie dalibóg; w oryginale νὴ τὸν κύνα, dosł.: na psa. [przypis edytorski]

dalipies — charakterystyczny dla Sokratesa (por. także Obrona Sokratesa oraz Fedon) wykrzyknik o charakterze przysięgi lub zaklęcia dla potwierdzenia prawdziwości tego, co się mówi; wzorowany przez tłumacza na słowie dalibóg; w oryginale νὴ τὸν κύνα, dosł.: na psa. [przypis edytorski]

dalipies — charakterystyczny dla Sokratesa (por. także Obrona Sokratesa oraz Gorgiasz) wykrzyknik o charakterze przysięgi lub zaklęcia dla potwierdzenia prawdziwości tego, co się mówi; wzorowany przez tłumacza na słowie dalibóg; w oryginale νὴ τὸν κύνα, dosł.: na psa. [przypis edytorski]

Dali, Salvador (1904–1989) — malarz hiszpański, przedstawiciel surrealizmu, znany z ekscentrycznego trybu życia, współtwórca wraz z Luisem Buñuelem awangardowego filmu Pies andaluzyjski (1928). Pod koniec życia tworzył też obrazy religijne. [przypis edytorski]

dali, siędnij, to wytchnę (gw.) — dalej (tzn.: no już), usiądź, to odpocznę. [przypis edytorski]

Daliż — dalejże. [przypis edytorski]

dali — zapewne: „daléj” (w daw. formie, z tzw. e pochylonym) w zapisie fonetycznym. [przypis edytorski]

Dalmacja — kraina na Płw. Bałkańskim, staroż. Iliria, zasiedlona następnie przez Chorwatów. [przypis edytorski]

dalmatyka — długa, obszerna szata liturgiczna w obrządku rzymskim. [przypis edytorski]

dalmatyka — długa, szeroka szata, ubiór pochodzący z Dalmacji, krainy hist. na wsch. wybrzeżu Adriatyku; ob. nazwa pochodzącej od tego stroju szaty liturgicznej w obrządku rzymskim. [przypis edytorski]

dalmatyka — długa, szeroka szata z krótkimi rękawami, popularny w cesarstwie rzymskim ubiór pochodzący z Dalmacji, krainy hist. na wsch. wybrzeżu Adriatyku; ob. nazwa pochodzącej od tego stroju chrześcijańskiej wierzchniej szaty liturgicznej, używanej w Kościele katolickim i niektórych Kościołach protestanckich. [przypis edytorski]

dalmatyka — szata liturgiczna. [przypis edytorski]

Dalmatyńcy (daw.) — Dalmatyńczycy, mieszkańcy Dalmacji, krainy historycznej obejmującej przybrzeżne wyspy i pobrzeże wsch. części Adriatyku (ob. w Chorwacji), w XIX w. należącej do Austrii. [przypis edytorski]

Dalniewostoczny Kraj właśc. Dalekowschodni Okręg Federalny — federalny okręg Rosji, najbardziej wysunięty na wschód. [przypis edytorski]

Dalston — dzielnica Londynu. [przypis edytorski]

Dalsze dzieje Ani z Zielonego Wzgórza i Ani z Avonlea — w oryg. ang. autorka dedykuje powieść dziewczętom z całego świata, które domagały się kontynuacji przygód Ani (ang. to all the girls all over the world who have ”wanted more” about Anne). [przypis edytorski]

Dalsze losy bohaterów opisuje autor w powieści . [przypis edytorski]

dalszem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: dalszym. [przypis edytorski]

dalszy (starop. forma) — dziś M.lm: dalsi. [przypis edytorski]

daltonizm (med.) — nierozróżnianie kolorów, zaburzenie wrodzone polegające na niezdolności do spostrzegania różnic pomiędzy niektórymi lub wszystkimi barwami, które normalnie są dostrzegane przez inne osoby. [przypis edytorski]

Dalton, John (1766–1844) — angielski fizyk i chemik, twórca nowożytnej atomistycznej teorii materii, odkrywca wady wzroku zwanej dziś daltonizmem. [przypis edytorski]