Przypisy

niecofniony (daw.) — nieodwracalny, nieunikniony. [przypis edytorski]

niecofniony — niemożliwy do cofnięcia. [przypis edytorski]

niecom się obawiał (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika, inaczej: „nieco się obawiałem”. [przypis edytorski]

nieco papieru z obicia — chodzi o papier z tapet pokrywających ściany. [przypis edytorski]

niecpoń, właśc. nicpoń — człowiek mało warty, nieprzydatny (wyraz utworzony od słów: nic po nim). [przypis edytorski]

nie cudna temu chłopcu wojna — sens: wojna nie jest dla niego niczym nowym. [przypis edytorski]

niecułka — drewniane naczynko. [przypis edytorski]

niecułka (gw.) — niecka. [przypis edytorski]

niecułka — mała niecka, drewniane podłużne naczynie. [przypis edytorski]

Nieczajew, Siergiej Giennadijewicz (1847–1882) — rosyjski rewolucjonista; uczestnik ruchów studenckich, od marca 1869 na emigracji, gdzie zetknął się z Bakuninem; jesienią powrócił do kraju i założył radykalną organizację o nazwie Zemsta Ludu, rozbitą po zamordowaniu przez Nieczajewa i kilku jego towarzyszy Iwana Iwanowa, który sprzeciwiał się jego metodom i opuścił grupę (21 XI 1869); uciekł za granicę, gdzie został aresztowany i wydany władzom carskim; zmarł w Twierdzy Pietropawłowskiej; był pierwowzorem postaci Piotra Wierchowieńskiego w powieści Dostojewskiego Biesy. [przypis edytorski]

nie czasże (starop.) — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy nie czas. [przypis edytorski]

nieczemu — tu: nie bez powodu. [przypis edytorski]

nie czesne miłosierdzie — miłosierdzie okazywane w niewłaściwym momencie. [przypis edytorski]

nieczesny (daw.) — dokonany w niewłaściwym czasie. [przypis edytorski]

nie człowiekiemeś (starop. forma) — skrót od: nie człowiekiem [jest]eś. [przypis edytorski]

nie czmychałobyż (daw.) — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy nie czmychałoby, czyż nie czmychałoby. [przypis edytorski]

nie czując się do względów ku Francji — nie poczuwając się do tego, aby mieć względy dla Francji (tj. aby zważać na interesy Francji). [przypis edytorski]

nie czujęż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż, o funkcji pytajnej; znaczenie: czy nie czuję. [przypis edytorski]

nieczujny — nieuważający, niezachowujący czujności. [przypis edytorski]

nie czyń mu nic — «„Nie wyciągaj ręki” aby zabić! [Abraham] odpowiedział: jeśli tak, to na darmo tu przyszedłem, zrobię mu choć rankę i upuszczę nieco krwi. [Bóg] odrzekł „nie czyń mu nic”: żadnej skazy!», zob. Raszi do 22:12. [przypis edytorski]

Nieczystość jest w winie i swary są w pijaństwie: kto się w nich kocha, mądrym nie będzie — Prz 20, 1. [przypis edytorski]

Nie dać skry ognia — ni wody kropelki! — pochodząca z prawa rzymskiego sentencja wyroku: „wzbronić wody i ognia” (łac. aqua et igni interdicere), oznaczała wykluczenie ze społeczności i skazanie na wygnanie. [przypis edytorski]

niedająca się wymienić — tu: niedająca się nazwać; nie do nazwania. [przypis edytorski]

nie dajeć — nie daje ci. [przypis edytorski]

nie daj słońcu zajść nad twym gniewem — wyrażenie z biblijnego Listu do Efezjan 4, 26. [przypis edytorski]

nie dała im majątku na utrzymanie własnego korpusu — dowódca organizował oddział na własny koszt. [przypis edytorski]

nie dałaż nam — konstrukcja z partykułą -że (skróconą do -ż); znaczenie: czy nie dała nam. [przypis edytorski]

nie dałeś potomka — «Cóż więc za pożytek ze wszystkiego, co mi dasz?», zob. Raszi do 15:3. [przypis edytorski]

niedalekoś — konstrukcja ze skróconym do końcówki czasownikiem; znaczenie: niedaleko jesteś. [przypis edytorski]

Nie damy wam powtórzyć drugiego września… — w pierwszych dniach września 1792 r. wojska republiki ponosiły kolejne klęski, a do Paryża zbliżała się armia pruska. 2 września sankiuloci zaatakowali więzienia i wymordowali 1100–1400 osób, głównie więźniów politycznych, w obawie, że gdy sami opuszczą Paryż, by dołączyć do armii, rojaliści zorganizują kontrrewolucyjne powstanie. [przypis edytorski]

nie darmo Anna Jagiellonka była córką niewiasty słynnej z uczoności — tj. królowej Bony Sforzy (1494–1557). [przypis edytorski]

Nie darmo Dawid wołał (…) com przestąpił święte przykazanie Twoje — por. 1 Sm 24, 17 (Bóg zesłał zarazę na Izraelitów, bo król Dawid sporządził spis ludności). [przypis edytorski]

Nie darmo ten nazywa się Finot — gra słów; fr. finaud: spryciarz, człowiek przebiegły. [przypis edytorski]

niedarowane — nie do wybaczenia. [przypis edytorski]

Nie darowywam (daw.) — dziś popr.: nie darowuję. [przypis edytorski]

nie daszli (daw.) — konstrukcja z partykułą -li: jeśli nie dasz. [przypis edytorski]

nie dawał za przegrane — dziś popr.: nie dawał za wygraną. [przypis edytorski]

niedawnemi laty — dziś: niedawnymi latami; w niedawnym czasie. [przypis edytorski]

niedawne wypadki, które oglądaliśmy na własne oczy — wojnę peloponeską, pomiędzy największymi ówczesnymi potęgami greckimi: Związkiem Morskim pod przewodnictwem Aten a Związkiem Peloponeskim pod przewodnictwem Sparty (Lacedemonu), toczoną o hegemonię nad całą Grecją. [przypis edytorski]

Niedawnoś wolność zabrał (…) wieki — czwarta strofa pochodzi, z pewnymi przekształceniami, z wersji hymnu Antoniego Goreckiego. W całości hymn ten brzmi: „O ty! którego potężna prawica/ W chwili świat zniszczyć, w chwili stworzyć może,/ Co się lud biedny twą łaską zaszczyca,/ Ty ojców naszych nieśmiertelny Boże!/ Niesiemy modły przed twoje ołtarze,/ Zostaw nas, Panie, przy wolności darze./ Niech innym góry swe złoto oddadzą,/ Niechaj ich miecza żelazna potęga,/ Dzierżąc okuty świat pod swoją władzą,/ Od wiecznych lodów do ognia dosięga./ My niesiem prośby przed Twoje ołtarze,/ Zostaw nas, Panie, przy wolności darze./ Chwilęś ją tylko zabrał z naszej ziemi,/ A łez, krwi naszej popłynęły rzeki,/ Jakżeż to musi być okropnie z temi,/ Którym ty wolność odbierzesz na wieki?/ Niesiemy modły przed Twoje ołtarze,/ Zostaw nas wiecznie przy wolności darze./ Jedno twe słowo, wielki gromów Panie,/ Z prochów nas, z prochów wskrzesić było zdolne,/ Jeśli znów karać twa wola nastanie,/ Obróć nas w prochy, ale w prochy wolne./ Niesiemy modły przed Twoje ołtarze,/ Zostaw nas, Panie, przy wolności darze”. W wersji ze Śpiewów nabożnych polskich z 1861 r. strofa ta pojawia się w dalszej części utworu, oczywiście przekształcona. [przypis edytorski]

niedawno (starop.) — wkrótce. [przypis edytorski]

Niedawno ukończyłem opowieść o Mośkach, Joskach i Srulach — Mośki, Joski i Srule to tytuł powieści Korczaka o przygodach żydowskich chłopców na koloniach w Michałówce. [przypis edytorski]

niedawno zeszły — niedawno zmarły; od zejść: umrzeć. [przypis edytorski]

niedawny na mój skon — szyk przestawny; inaczej: na mój niedawny skon. [przypis edytorski]

nie dbać na co (starop. konstrukcja) — dziś: nie dbać o co. [przypis edytorski]

niedbać na co (starop.) — nie dbać o co. [przypis edytorski]

niedbając (starop. forma ort.) — nie dbając. [przypis edytorski]

niedbała (starop. forma ort.) — dziś popr.: [gładkości, o którą] nie dbała. [przypis edytorski]

niedbały (starop. forma ort.) — dziś: nie dbały; nie dbać na co: nie dbać o co, nie przejmować się czym. [przypis edytorski]

nie dbały (starop. forma ort.) — dziś popr.: niedbały. [przypis edytorski]

Nie dbam o zdanie sędziów ludzkich — 1 Kor 4, 3. [przypis edytorski]

niedbam (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie dbam. [przypis edytorski]

niedba (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie dba. [przypis edytorski]

niedba (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie dba. [przypis edytorski]

niedecyzja — trudność w podejmowaniu decyzji. [przypis edytorski]

nieder mit den Slaven (niem.) — precz (dosł. „w dół”) ze Słowianami. [przypis edytorski]

nie długoby się ta złość pokarała (starop. forma) — niedługo pokarałaby się ta złość; dziś raczej: niedługo byłaby ta złość pokarana, wkrótce byłaby (…) pokarana. [przypis edytorski]

nie długo (starop. forma) — niedługo. [przypis edytorski]

nie długo (starop. forma ort.) — dziś popr.: niedługo; wkrótce. [przypis edytorski]

nie długo (starop. forma ort.) — niedługo. [przypis edytorski]

Nie dla nas winnic (…) wódki dzban. — fragment wiersza Jarosława Iwaszkiewicza z tomu Księga dnia i księga nocy (1929). [przypis edytorski]

Nie dlatego, żeby był — dziś popr.: nie dlatego, że jest. [przypis edytorski]

niedobrze patrzy — tu: źle wygląda. [przypis edytorski]

nie dobrze (starop. forma ort.) — niedobrze; nie w pełni. [przypis edytorski]

niedobyty — dziś: niezdobyty. [przypis edytorski]

niedocieczony (daw.) — nieodgadniony, tajemniczy; por. dociekać: badać, domyślać się. [przypis edytorski]

nie dociekły — nie domyśliły się, nie przewidziały. [przypis edytorski]

niedogarek (daw.) — niedopałek. [przypis edytorski]

niedogarek — dziś: niedopałek. [przypis edytorski]

niedogarek — niedopałek. [przypis edytorski]

niedogorzały — niedopalony; por. gorzeć: płonąć. [przypis edytorski]

niedojda — tu: niedorozwinięta. [przypis edytorski]

niedołężnik — dziś: niedołężny (człowiek); niedołęga. [przypis edytorski]

niedołężny — mający obniżoną sprawność fizyczną, nieudolny [przypis edytorski]

niedomrocze (neol.) — niecałkowity zmierzch. [przypis edytorski]

nie do niego się ściąga — nie do tego się sprowadza. [przypis edytorski]

niedoperz — dziś popr.: nietoperz. [przypis edytorski]

niedoperz (gwar.) — nietoperz. [przypis edytorski]

niedoperzy — forma charakterystyczna dla tłumacza (A. Mickiewicza); dziś popr.: nietoperzy. [przypis edytorski]

niedopląs (neol.) — niezdarny sposób poruszania się. [przypis edytorski]

nie dopuściłem — «To nie z własnej woli jej nie tknąłeś, ale to Ja powstrzymywałem cię przed grzechem i nie dałem ci możliwości», zob. Raszi do 20:6. [przypis edytorski]

niedorostek – nastoletni chłopiec. [przypis edytorski]

nie do rzeczy — bez sensu. [przypis edytorski]

nie do rzeczy — od rzeczy; niedorzecznie, bez sensu. [przypis edytorski]

nie dość na tym — tu: to jeszcze nie wszystko. [przypis edytorski]

niedośpiały (daw.) — niedojrzały. [przypis edytorski]

niedosiągnieni — dziś: niedosięgli. [przypis edytorski]

niedoskonalszych — dziś popr.: mniej doskonałą. [przypis edytorski]

nie dostać (daw.) — nie wystarczać, brakować. [przypis edytorski]

nie dostaje — brakuje mu czegoś. [przypis edytorski]

nie dostaje (daw.) — brakuje. [przypis edytorski]

nie dostaje (tu daw.) — brakuje. [przypis edytorski]

niedostały (starop.) — niedojrzały. [przypis edytorski]

nie dostali kroku — nie byli w stanie przeciwstawić się w walce. [przypis edytorski]

nie dostaniemże — konstrukcja z partykułą -że w funkcji wzmacniającej i tworzącej pytanie (retoryczne); inaczej: czy nie dostaniemy. [przypis edytorski]

niedostateczny (daw.) — taki, któremu brakuje. [przypis edytorski]

nie dostawać — brakować. [przypis edytorski]

nie dostawać czego (daw.) — brakować czego. [przypis edytorski]

nie dostawać czego (daw.) — brakować. [przypis edytorski]

nie dostawać czego komu (daw.) — dziś: brakować. [przypis edytorski]