Przypisy

ultramaryna — odcień koloru niebieskiego. [przypis edytorski]

ultramaryna — pigment mineralny (najczęściej kojarzony z kolorem niebieskim, jednak może mieć także barwę np. fioletową lub żółtą). Także określenie intensywnie niebieskiej barwy lub farby. [przypis edytorski]

ultramontański — związany z ultramontanizmem: poglądem głoszącym, że polityka lokalnych kościołów rzymskokatolickich powinna być podporządkowana decyzjom papieża (którego siedziba znajduje się stale w Watykanie, a więc „za górami”; stąd nazwa); ultramontanizm jest więc stanowiskiem oznaczającym usztywnienie doktryny Kościoła katolickiego oraz centralizację władzy kościelnej. [przypis edytorski]

ultramontanizm (z łac. ultramontanus: znajdujący się za górami) — pogląd głoszący, że polityka lokalnych kościołów rzymskokatolickich powinna być podporządkowana decyzjom papieża (którego siedziba znajduje się stale w Watykanie, a więc „za górami”; stąd nazwa); ultramontanizm jest więc stanowiskiem oznaczającym usztywnienie doktryny kościoła katolickiego oraz centralizację władzy kościelnej; jego powstanie jako prądu myślowego wiąże się z wystąpieniem papieża Piusa VI potępiającym rewolucyjną Francję w 1791 r., a głównym teoretykiem ultramontanizmu był Joseph de Maistre (1753–1821); ultramontańska dusza przen.: dusza niezwykle religijna, dusza dewotki. [przypis edytorski]

ultramontanizm (z łac. ultramontanus: znajdujący się za górami) — pogląd głoszący, że polityka lokalnych kościołów rzymskokatolickich powinna być podporządkowana decyzjom papieża (którego siedziba znajduje się stale w Watykanie, a więc „za górami”; stąd nazwa); ultramontanizm jest więc stanowiskiem oznaczającym usztywnienie doktryny Kościoła katolickiego oraz centralizację władzy kościelnej. [przypis edytorski]

ultra posse nemo obligatur (łac.) — nikt nie jest zobowiązany czynić więcej, niż może. [przypis edytorski]

ultra (pot.) — skrócone: ultrarojaliści, skrajnie reakcyjna część monarchistów działających podczas restauracji władzy Burbonów (1815–1830). [przypis edytorski]

ultra (pot.) — skrócone: ultrarojaliści, skrajnie reakcyjna część monarchistów francuskich. [przypis edytorski]

ul — tu: więzienie, areszt. [przypis edytorski]

ultymatywnie — ostatecznie; jako ultimatum. [przypis edytorski]

ultymatywnie (z łac.) — przez postawienie ultimatum, ostatecznego żądania popartego groźbą. [przypis edytorski]

ulubieniec Jego na dzikiej Patmos — święty Jan, autor włączonej do Nowego Testamentu Apokalipsy. [przypis edytorski]

ulubiona polskim budowniczym — dziś: ulubiona przez polskich budowniczych. [przypis edytorski]

ulubione dziełko Karola… faja… Stefana Batorego — Krzywosąd posiadał zbiory „pamiątek historycznych”, w dużej części związanych z dziejami Polski; zdradzają one nostalgiczny charakter i romantyczną manierę właściciela. [przypis edytorski]

ulubionego pisarza doktora Beckera — tytuły książek pokazują, że jest nim sam autor, Egon Erwin Kisch. [przypis edytorski]

ulyčia — gatvė. [przypis edytorski]

ulyčių (sl.) — gatvė. [przypis edytorski]

ulżą — tu: ułatwią. [przypis edytorski]

umajony — ozdobiony kwiatami. [przypis edytorski]

umarłe (daw. nmos) — dziś: umarłych. [przypis edytorski]

umarł osiemdziesięcioletnim starcem — dziś: umarł jako osiemdziesięcioletni starzec. [przypis edytorski]

umarł Terach — jeśli przeliczy się lata życia Abrama i Teracha, widać, że Terach żył jeszcze długo po tym, gdy Abram wyruszył w drogę. «Czemu Tora wspomina najpierw śmierć Teracha, a potem to, że Abram wyruszył? Aby sprawa [podróży] nie była powszechnie znana, by ludzie nie mówili, że Abram nie okazał ojcu szacunku: zostawił go na starość i odszedł. Dlatego Tora określa go jako zmarłego, jako że złoczyńcy jeszcze za życia zwani są martwymi, a sprawiedliwi nawet po śmierci określani są jako żyjący», zob. Raszi do 11:32. [przypis edytorski]

umarłych niechaj sobie grzebią umarli — sformułowanie zaczerpnięte z Biblii, por. Mt 8,22; Łk 9,60. [przypis edytorski]

umarły wał — wał utworzony z umarłych (poległych w walce z Kirkorem). [przypis edytorski]

umarli szybko jadą — niem. Die Toten reiten schnell; cytat z ballady preromantycznego poety Gottfrieda Augusta Bürgera Lenore (1772), opowiadającej o porwaniu tytułowej bohaterki przez jej zmarłego narzeczonego. [przypis edytorski]

Umarli trwają krótko, krótko… — Wiktor Hugo, À un voyageur (Do podróżnego) z tomu poezji Wiktora Hugo Les Feuilles d'automne (Liście jesienne, 1831). [przypis edytorski]

umartwieniem ducha — hebr. מרת רוח (morat ruach) dosł. ‘gorycz duszy’. Niektórzy odczytują w tym wyrażeniu także rdzeń słowa ‘sprzeciw, bunt’, jak w Deut. 21:18, zob. Raszi, Ibn Ezra, Radak do 26:35. [przypis edytorski]

umartwienie — tu: zmartwienie. [przypis edytorski]

umarty (gw.) — umarły. [przypis edytorski]

umarzać (starop.) — uśmiercać, zabijać. [przypis edytorski]

umaszczenie — barwa sierści zwierzęcia. [przypis edytorski]

Umbelliferae (biol.) — baldaszkowate (selerowate), rodzina bylin, rzadziej krzewów, obejmująca ok. 4 tys. gatunków. [przypis edytorski]

Umbilicus Orbis terrarum (łac.) — pępek całego świata (dosł.: kręgu ziemi); na Forum Romanum w Rzymie stał okrągły, ceglany monument, zwany Umbilicus urbis Romae (pępek miasta Rzymu), wyznaczający centrum miasta; w tym samym miejscu znajdowała się podziemna struktura o nazwie Mundus (świat), uważana za wejście do podziemnej krainy zmarłych. [przypis edytorski]

umbra — barwnik brunatnoczerwony. [przypis edytorski]

umbra (daw.) — abażur. [przypis edytorski]

umbra — daw. abażur. [przypis edytorski]

umbra (łac.) — cień; duch (zmarłego). [przypis edytorski]

umbrela (daw.) — osłona dająca cień; tu: abażur. [przypis edytorski]

umbrelka — daszek chroniący przed światłem. [przypis edytorski]

umbrelka — osłona dająca cień: parasolka, tu: abażur. [przypis edytorski]

umbrelka — osłona dająca cień; zasłona na lampę. [przypis edytorski]

umbrelka — parasolka. [przypis edytorski]

umbrella — parasolka. [przypis edytorski]

Umbria — region w środkowych Włoszech. [przypis edytorski]

um (daw.) — rozum. [przypis edytorski]

umęczon (daw.) — skrócona forma imiesłowu przymiotnikowego r.m.; dziś: umęczony. [przypis edytorski]

u męki Boskiej — tj. pod figurą ukrzyżowanego Chrystusa. [przypis edytorski]

umerlaków — dziś popr.: umarlaków. [przypis edytorski]

umgeht — hier: spukt. [przypis edytorski]

Umhu! — daw. dźwiękonaśladowczy wyraz oznaczający potwierdzenie; dziś raczej: mhm. [przypis edytorski]

umiąca — dziś popr.: umiejąca. [przypis edytorski]

umią — dziś popr. 3.os.lm: umieją. [przypis edytorski]

umią — dziś popr. forma 3 os. lm cz.ter.: umieją. [przypis edytorski]

umią — dziś popr.: umieją. [przypis edytorski]

umię — dziś popr.: umiem. [przypis edytorski]

umieć się znaleźć — umieć się zachować. [przypis edytorski]

umiecież — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż. [przypis edytorski]

umiejętnik — inteligent, człowiek wykształcony. [przypis edytorski]

umiejętny (daw.) — tu: praktyczny [przypis edytorski]

umiem ja, jako, kiedy kogo sądzić (starop.) — wiem jak i kiedy kogoś [należy] sądzić [osądzać]. [przypis edytorski]

Umiera się w byle jakim miejscu życia — aforystyczne zdanie, które pojawia się po raz pierwszy w Dziennikach autorki pod datą 3 kwietnia 1910, na wiadomość o śmierci Jadwigi Szczawińskiej-Dawidowej, organizatorki tajnego Uniwersytetu Latającego, którego kursantką była Nałkowska w młodości. [przypis edytorski]

umiernie — dziś: umiarkowanie. [przypis edytorski]

umierny — umiarkowany, znający umiar. [przypis edytorski]

umieszane ścisło — pomieszane ze sobą nie do rozróżnienia; ściśle połączone. [przypis edytorski]

umieszczka — miejsce. [przypis edytorski]

umiłowałem go — hebr. ידעתיו (jedatiw) dosł. 'poznałem go'. Tu należy to rozumieć jako wyraz uczuć, zob. Raszi do 18:19. [przypis edytorski]

umitygowanie — pohamowanie się od gwałtownych, niestosownych zachowań. [przypis edytorski]

umizgać się a. umizgiwać się — nadskakiwać komuś, przymilać się. [przypis edytorski]

umizgać się a. umizgiwać się — nadskakiwać komuś, przymilać się; zalecać się. [przypis edytorski]

umizgać się a. umizgiwać się — zalecać się. [przypis edytorski]

umizgać się (daw.) — zalecać się. [przypis edytorski]

umizgać się do kogoś — zalecać się do kogoś; ubiegać się o czyjeś względy, sympatię itp.; tu: w znaczeniu żartobliwym. [przypis edytorski]

umizgać się — nadskakiwać komuś, mając na względzie swoją korzyść. [przypis edytorski]

umizgać się — zalecać się. [przypis edytorski]

umizgi (daw.) — zabiegi mające na celu pozyskanie względów osoby płci odmiennej; flirt, zaloty. [przypis edytorski]

umizgi (daw.) — zabiegi mające na celu pozyskanie względów osoby płci odmiennej, starania o czyjąś rękę; flirt, zaloty, konkury, amory. [przypis edytorski]

umizgi (daw.) — zaloty. [przypis edytorski]

umizgi — zaloty. [przypis edytorski]

umkła — dziś popr.: umknęła. [przypis edytorski]

umknąć czci — postąpić niehonorowo. [przypis edytorski]

umknąć (starop.) — odebrać, cofnąć; nie umknę ich wam nie zabiorę ich wam. [przypis edytorski]

umknąć — tu: odebrać. [przypis edytorski]

umknąć życie swoje kaprysom losu — uciec w swoim życiu od kaprysów losu. [przypis edytorski]

umnictwio (daw. neol.) — nauka, rozumowo-intuicyjne pojmowanie. [przypis edytorski]

umocnijże (daw.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]

umontowany — dziś: zamontowany. [przypis edytorski]

umorzyć (starop.) — uśmiercić. [przypis edytorski]

umorzyć — tu: doprowadzić do śmierci. [przypis edytorski]

umorzyć — tu zabić; sprawić, żeby ktoś umarł. [przypis edytorski]

umotać się [w pajęczynę] — dziś: zamotać (zaplątać) się. [przypis edytorski]

umowę co do rękopisu chemii — d'Holbach tłumaczył i streszczał prace niemieckie z zakresu chemii i geologii, podsumowując postępy naukowe w tych dziedzinach w artykułach w Encyklopedii. Zapewne umowa dotyczyła publikacji jednego z tłumaczeń za pośrednictwem Rousseau. [przypis edytorski]

umozejście (neol., z ros.) — wariactwo, odejście od rozumu. [przypis edytorski]

Um polaco mais (port.) — jeszcze jeden Polak. [przypis edytorski]

umrąż — konstrukcja z partykułą -że skróconą do -ż; znaczenie: czy umrą. [przypis edytorski]

um (ros.) — rozum. [przypis edytorski]

umrzećem gotowy pierwej, niźlibych miał bydź poimany (starop.) — inaczej: pierwej umrzeć [jest]em gotowy, niżbym [tj. zanim bym] miał być pojmany. [przypis edytorski]

umrzećiem gotową (starop.) — skrót, konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; dziś: umrzeć jestem gotowa. [przypis edytorski]

Umrzeć — zasnąć… — słynne zdanie Hamleta opisujące śmierć jako sen, zasypianie; motyw ten odnajdujemy w całej literaturze europejskiej, również np. we fraszce Jana Kochanowskiego Do snu: „Śnie, który uczysz umierać człowieka…”. [przypis edytorski]

Umrzeć z głodu to los okropny… — Odyseja XII 342, Euryloch, żeglarz z załogi Odyseusza, nakłaniając towarzyszy do zabicia świętych krów boga Heliosa. [przypis edytorski]

umrzeciem myśliła (starop.) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: umrzeć myśliłam; tj.: zamyślałam umrzeć, zamierzałam umrzeć. [przypis edytorski]