Przypisy

stopnie Fahrenheita — punkt wrzenia wody u Fahrenheita [wynosi] +212°C; punkt topliwości lodu, a więc 0° Celsjusza [wynosi] + 32° Fahrenheita. [przypis redakcyjny]

Sto razy ciął go Herkules maczugą — Gdy Herkules, pasąc bydło Geriona na górze awentyńskiej, zasnął, Kakus, sławny rozbójnik i złodziej, uprowadził pasące się bydło, ciągnąc je tyłem za ogony do swojej jaskini, ażeby tym wybiegiem ukryć ślad swojej kradzieży; lecz ryk bydła wydał kryjówkę złodzieja, a Herkules zabił go maczugą. [przypis redakcyjny]

stos (daw., z niem.) — raz, cios. [przypis redakcyjny]

stos elektryczny — ogniwo elektryczne wytwarzające słaby prąd przez zamianę energii chemicznej na elektryczną. [przypis redakcyjny]

stosować — używać. [przypis redakcyjny]

stosowany kapelusz — trójkątny kapelusz zwany inaczej pierogiem. [przypis redakcyjny]

stosowny — tu: względny. [przypis redakcyjny]

stos — tu: niebezpieczeństwo. [przypis redakcyjny]

Stosunek namiętności, lubieżnego przywiązania do życia zastanawiał niejednokrotnie i Wyspiańskiego: „trzeba ci takich jak my beztroskich”, i „prawie boskich” mówi Parys do ojca w Akropolis. „Dośrodkowa” karamazowska siła jest tym dnem psychicznym, z którego wyrasta wola. U Żeromskiego to kwitnące dno duszy spala się wstydem, że wola zeń nie powstaje, nie usprawiedliwia go, a jednocześnie każda chwila opiera się całą mocą własnego czaru rozszczepieniu, jakie wola wnosi z sobą. [przypis redakcyjny]

stos Wolty — urządzenie stworzone przez Alessandro Voltę (1745–1827), służące do przesyłania ładunku elektrycznego. [przypis redakcyjny]

Sto tysięcy! Kto da więcej! — mowa o licytacji przymusowej, na którą bywa wystawiany majątek dłużnika. Przytoczone wyrażenie stanowi przepisową formułę, którą wykrzykuje licytujący urzędnik na początku licytacji. Za każdą nową, wyższą ofertą powtarza przytoczoną formułę aż do chwili, kiedy uderzenie młotkiem obwieszcza. [przypis redakcyjny]

sto tysięcy szlachty — liczba za mała nawet, jeśli tylko uwzględnić ziemiaństwo, które wynosiło w r. 1791 (Korzon) 318 tys., czyli nie mniej niż 155 tys. głów płci męskiej; ogół szlachty, razem z nieposesjonatami i szaraczkami, wynosił 725 tys. [przypis redakcyjny]

Stożary (ros. Стожары) — Plejady, gromada gwiazd w gwiazdozbiorze Byka, widoczna nieuzbrojonym okiem, najbardziej znana gromada otwarta na niebie. [przypis redakcyjny]

strącona w otchłań istota — Lucyfer. [przypis redakcyjny]

Strącony, tędy snadź on z nieba spadał — Tu Dante wyobraża sobie, że Lucyfer na nieznajomą jeszcze za jego czasów stronę kuli ziemskiej i której jasnowidzeniem swojego geniuszu mógł się domyślać, spadł z nieba, że ląd stały przestraszony jego upadkiem, skrył się pod powierzchnię Oceanu i wynurzył się z głębokości jego na wschodniej półkuli, na której Góra Syjon tworzy punkt przeciwległy. Niemniej wszakże poruszyła się przestraszona ziemia w swoich wnętrznościach, kiedy Lucyfer spadając aż do jej środka sam sobą ją przewiercił. Część ziemi, jaką wyrzucił wiercąc ją sobą, utworzyła górę czyśćcową, ląd jedyny, jaki według pomysłu poety na owej półkuli się znajduje. W środku zaś ziemi jest piekło, z którego poeci w tej chwili wychodzą. [przypis redakcyjny]

strach sąsiada — strach przed sąsiadem (kotem). [przypis redakcyjny]

Straciłem widok ogniska słońc Słońca — Tym Słońcem Słońc jest Pan Bóg, którego światłości oglądanie udziałem jest wiernych błogosławionych. [przypis redakcyjny]

stracił — w wyd. Czubka i poprzednich Bibl. Nar.: „utracił”. [przypis redakcyjny]

Strada Chiatamone — ulica w Neapolu. [przypis redakcyjny]

stradiotka (starop.) — jeździeckie szaty krótkie. [przypis redakcyjny]

stradny (daw.) — biedny, nędzny. [przypis redakcyjny]

stradny (daw.) — znużony. [przypis redakcyjny]

straktować — ułożyć się. [przypis redakcyjny]

strapiona myśl — strapiony umysł, duszę. [przypis redakcyjny]

straszną pieśnią Erynij — tj. żądaniem zemsty za poległych bohaterów. [przypis redakcyjny]

straszydłem — potwornością. [przypis redakcyjny]

Stratni — utracjusze, marnotrawcy. [przypis redakcyjny]

stratny — utracjusz, marnotrawca. [przypis redakcyjny]

Straty moje — z powodu oszukańczego bankructwa banku Thurneyssena. [przypis redakcyjny]

strawne — pieniądze na strawę, na utrzymanie. [przypis redakcyjny]

strawne — wypłata służbie na wyżywienie. [przypis redakcyjny]

strawowani — żywieni, stołowani. [przypis redakcyjny]

straża — tu: posterunek, placówka. [przypis redakcyjny]

strażnik — Bidziński, Stefan; miał za żonę Teresę Myszkowską. [przypis redakcyjny]

strażnik — urzędnik wojskowy, czuwający nad strażami obozowymi, utrzymujący karność i porządek w obozie; był nim wymieniony niżej Piotr Mężyński. [przypis redakcyjny]

stręczyć — tu: dostarczać. [przypis redakcyjny]

strefy (daw.) — paski. [przypis redakcyjny]

stricte (łac.) — ściśle. [przypis redakcyjny]

strictius (przysłów.) — ściślej. [przypis redakcyjny]

stride la vampa (wł.) — Ogień trzaska, szaleje. [przypis redakcyjny]

stróny (a. strony; starop.) — struny; przen. poezja. [przypis redakcyjny]

stróż — dozorca. [przypis redakcyjny]

stróż szpichlerzowy — tu: z Nowego Miasta Korczyna. [przypis redakcyjny]

stróż z hejnałem — w Krakowie przedtem na wieży P[anny] Marii przez cały adwent, zacząwszy wnet po północy aż do świtu grano zwykle na dętych instrumentach, i to zwano hejnał. Może tu wzięte za odzywanie się na trąbie co godzina podobnych stróżów. [przypis redakcyjny]

strofować się (daw.) — kłopotać się. [przypis redakcyjny]

Strofy, kończące się temi słowy: „Niechaj truchleją szczęśliwi” (…) — strofa ta brzmi: „Jużeśmy przeszli przez srogie kary,/ Cóż nas zatrwoży, zadziwi?/ Na te huczące ogniem pieczary/ Niechaj truchleją szczęśliwi!”. [przypis redakcyjny]

stroiki — przybrania ludowego stroju krakowskiego. [przypis redakcyjny]

stroną (starop.) — w zamysłach, bokiem. [przypis redakcyjny]

Strona była wówczas obowiązana walczyć za świadka; jeżeli uległa w walce, nie przegrywała procesu — ale jeżeli walka odbywała się przez zapaśników, zwyciężonemu Zapaśnikowi ucinano pięść. [przypis redakcyjny]

strona (starop.) — struna. [przypis redakcyjny]

Stronnictwo Białe przecz wypędzi Czarne. — Skąd cieniom przychodzi władza przewidywania przyszłości? Wyraźnie tekst tego nie objaśnia. O stronnictwach Gwelfów Białych i Czarnych obszernie nadmieniłem w życiu Dantego. Tym mężem ostrzącym w spoczynku żądło węża jest Karol Walezy, który wygnał Gwelfów Białych z Florencji w roku 1301, stronnictwo polityczne, do którego należał Dante. [przypis redakcyjny]

stronnych — postronnych; Stanisław August był w Polsce ówczesnej najbieglejszym w zagadnieniach polityki międzynarodowej. [przypis redakcyjny]

strony (daw.) — struny. [przypis redakcyjny]

strony (starop.) — struny; u Kochanowskiego niekiedy pojawia się również forma z „ó”. [przypis redakcyjny]

strony — struny. [przypis redakcyjny]

stropić (daw.) — zmieszać. [przypis redakcyjny]

stroskanych onych i sędziwych — tj. ojca swego, jen. W. Krasińskiego. [przypis redakcyjny]

strożyć się (starop.) — sztorcem stawać, jeżyć się. [przypis redakcyjny]

Strozza — Ercole Strozzi, poeta ferarski, opiewał Lukrecję Borgię i jej brata Cezara, zamordowany skrycie w r. 1508, mając lat 37. [przypis redakcyjny]

structura huius universi (łac.) — budowa tego świata. [przypis redakcyjny]

struga Helikońska — struga płynąca z góry Muzom świętej [z Hippokrene, źródła na stokach masywu Helikon — red. WL.]. [przypis redakcyjny]

struga — własc. strug (ros.), barka, galar rzeczny. [przypis redakcyjny]

struktura — budowa. [przypis redakcyjny]

struktur — budowli. [przypis redakcyjny]

Strwiąż — rzeka, lewy dopływ Dniestru, w ziemi Przemyskiej, przepływająca przez wieś rodzinną Tarłówny; zwykły szyk wyrazów byłby: Długi Strwiąż, co płynie na krótkim kresie…; wpływ składni łacińskiej. [przypis redakcyjny]

strychować (daw.) — strzelać. [przypis redakcyjny]

strychować — z boku razić. [przypis redakcyjny]

strychował — górował. [przypis redakcyjny]

strygoński biskup — kardynał Hipolit d'Este, statysta, wojownik, niepospolity matematyk, mecenas Ariosta. [przypis redakcyjny]

Strygonia — Ostrzyhom (łac. Strigonium, niem. Gran), miasto na prawym brzegu Dunaju, naprzeciw ujścia rz. Gran do Dunaju. Określenie kierunku „ku Strygoniej” o tyle nieściśle, że miasto leży na prawym brzegu, a Polacy ciągnęli lewym brzegiem Dunaju. [przypis redakcyjny]

stryja twego — chodzi o Menelausa, który pomścił porwanie Heleny przez Parysa. [przypis redakcyjny]

stryj rodzony — Jan Aleksander z Mirowa Myszkowski. [przypis redakcyjny]

stryju, (…) którego żonę (…) „Matką” nazywałam (…) — Tekla Żmichowska. [przypis redakcyjny]

Strymon — rzeka w Macedonii; wicher wiał od Strymonu, tj. od północy, unie­możliwiając w ten sposób wojskom greckim wyruszenie właśnie na północ, tj. na Troję. [przypis redakcyjny]

strząpie — strzępy, ta sama fabuła co wyżej w. 7–10. [przypis redakcyjny]

strzała bogów — piorun. [przypis redakcyjny]

Strzały do pierwszej krwi — tj. do pierwszej rany, odniesionej przez któregoś z uczestników pojedynku. [przypis redakcyjny]

strzechsten (z niem. Streichstein) — kamień probierczy. [przypis redakcyjny]

strzelba (daw.) — [tu:] strzelanie. [przypis redakcyjny]

strzelców-książęcia — mistrza strzelców. [przypis redakcyjny]

strzele — strzały (liczba podwójna). [przypis redakcyjny]

strzelić — tu: posłać wiadomość. [przypis redakcyjny]

Strzelił ponad prawym okiem — por. list z 12 sierpnia 1771 r. [przypis redakcyjny]

Strzemiennego! — toast pożegnalny (stp. przy wsiadaniu na koń). [przypis redakcyjny]

strzeżwa — strzeżmy się. [przypis redakcyjny]

Strzeż (…) wyszczekać — uważaj, żebyś nie wywołał. [przypis redakcyjny]

strzoki — strefy odmiennego koloru u sukien. [przypis redakcyjny]

strzyc — tu: skubać. [przypis redakcyjny]

strzyga — upiorzyca. [przypis redakcyjny]

Strzyma cię (…) Jedlina i pas — utrzyma cię jedlina i przepaska (odwołanie do znanych z antyku sposobów popełniania samobójstwa przez kobiety). [przypis redakcyjny]

Studencik — młody góral, który bywał we dworze u Tetmajerów. [przypis redakcyjny]

studere (łac.) — starać się. [przypis redakcyjny]

studia etnograficzne — zainteresowania Szumana zbliżają się raczej do antropologii. [przypis redakcyjny]

studiosissimus eoque bellandi ignarus, in bellis tamen infaustis vilam multiformi consumpsit fortuna (łac.) — jako wielce dbały o pokój i przez to nieznając się na rzemiośle wojennym, wśród wojen przecież nieszczęśliwych przepędził życie z nader zmiennym szczęściem. [przypis redakcyjny]

studiowanie kanonów — krytyczne badanie autentyczności poszczególnych ksiąg Pisma Św., czyli ksiąg kanonicznych. [przypis redakcyjny]

studium Chmielowskiego — Autorki polskie XIX wieku. [przypis redakcyjny]

studium (łac.) — staranie. [przypis redakcyjny]

studium o Żeromskim — studium O Stefanie Żeromskim wydał Brzozowski w r. 1904 w osobnej książce jako przedruk z warszawskiego „Głosu”. (Warszawa. 1905. Nakład G. Centnerszwera i Sp.). [red. WL]. [przypis redakcyjny]

Studnia była w dawnych czasach ulubionym punktem zbornym dla całej wsi, czy osady. W Biblii spotykamy często sceny odgrywające się u studni. Tu gromadzą się patriarchowie na naradę, tu Eliezer stara się pozyskać Rebekę za żonę dla Izaaka, tu Jakub spotyka się z Rachelą. Przy studni wreszcie Jezus rozmawia z Samarytanką. W literaturze niemieckiej mamy dwie sławne sceny „u studni” w Hermanie i Dorocie i w I części Fausta. [przypis redakcyjny]

studnia zwana Okrąglakiem — właściwie szczątki fundamentów świątyni Opatrzności założonych 3 maja 1792 r. Świątynia ta nie została zbudowana; miejsce to było jednak terenem spotkań młodzieży patriotycznej w rocznice uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Fundamenty i tablica pamiątkowa zachowały się do dziś w Ogrodzie Botanicznym. [przypis redakcyjny]