Przypisy

Wstęp — wstęp T. Żeleńskiego (Boya) w obecnej postaci jest skróconą przedmową do Cyrulika sewilskiego (opuszczenia zaznaczono w tekście kropkami w nawiasie), która została uzupełniona wstawką ze wstępu tegoż autora do Wesela Figara (od słów „I teraz” do „pokazało mu nowe drogi”). [przypis redakcyjny]

wsteczny — tu: miniony, przeszły. [przypis redakcyjny]

W stosunkach między narodami naród, który ma więcej pieniędzy, ma więcej korzyści, ale to zupełnie nie wpływa na los jednostek prywatnych i nie na tym polega dobrobyt narodu — por. fragmenty Instytucji politycznych, ustęp „O zbytku, handlu i sztukach”: „Złoto i srebro, będąc tylko znakami przedstawiającymi przedmioty, za które się je zamienia, nie mają same żadnej bezwzględnej wartości, a nadanie im jej nie zależy nawet od władzy zwierzchniej”. „Cena ich jest taka, jaka wynika z kursu handlowego, i pomimo wszelkich edyktów będzie podlegała tym samym wahaniom, zależnie od tego, czy interesy idą dobrze czy źle…” „Aczkolwiek pieniądz nie ma sam przez się żadnej rzeczywistej wartości, otrzymuje ją na podstawie milczącej umowy w każdym państwie, gdzie jest w użycia, a wartość ta zmienia się zależnie od współdziałania przyczyn, które ją stwarzają. Te przyczyny można sprowadzić do trzech głównych, a mianowicie: 1) obfitość albo niedostatek gotówki, 2) obfitość albo niedostatek środków żywności, względnie innych towarów, 3) stopień szybkości obrotu, zależący od ilości wymian, tzn. od energii handlu. Zależnie od sposobu, w jaki te trzy czynniki kombinują się w jakimś kraju, pieniądz może się w nim podnieść do olbrzymiej ceny albo też spaść poniżej wszelkiej wartości; stąd wynika, iż państwo może się znaleźć w takim położeniu, że przy wielkiej ilości pieniądza będzie mimo to w rzeczywistości bardzo ubogie i będzie mu brakowało najniezbędniejszych rzeczy; i odwrotnie, może nie mieć pieniędzy, a być bardzo bogate dzięki obfitości tych wszystkich rzeczy, które inne narody zmuszone są nabywać za gotówkę”. Ten sam pogląd rozwija Russo także w Ekonomii politycznej i w Projekcie konstytucji dla Korsyki. [przypis redakcyjny]

wstrącić (starop.) — dać wstręt, odpór. [przypis redakcyjny]

wstręt (starop.) — odpór, przeszkoda. [przypis redakcyjny]

wstręt — tu: odraza, opór wobec zła. [przypis redakcyjny]

W stronę, gdzie słońce powolniej się toczy — W stronę, gdzie słońce stoi w samo południe. Słońce, ponieważ cienie wolniej przedłużają się i skracają w południe, jak rano i wieczorem, zdaje się wolniej postępować naprzód. [przypis redakcyjny]

w stronę Sosnowca — w okresie zaborów na trasie kolei warszawsko-wiedeńskiej Sosnowiec był stacją graniczną w Królestwie Polskim. [przypis redakcyjny]

w strych — po brzegi, pod wierzch. [przypis redakcyjny]

wstrych — po brzegi, pod wierzch. [przypis redakcyjny]

Wstrzymał słońce, wzruszył ziemię, polskie wydało go plemię — dwuwiersz Kopernik z tomu Przekłady i ulotne wiersze (1832) Jana Nepomucena Kamińskiego (1777–1855) literata i dyrektora teatru we Lwowie. (W tekście Kamińskiego: „ruszył ziemię…”) [przypis redakcyjny]

w studni Al-Kahiru — Al-Kahir tyle co Kair. Sułtan Saladyn W. kazał wybić 88 m. głęboką studnię w górze Dżebel-Mokottam, znaną i istniejącą po dziś dzień pod nazwą »studni Józefa« (Reclus, Nouvelle Geogr. t. X str. 580). [przypis redakcyjny]

wstydać się (starop.) — [tu:] szanować. [przypis redakcyjny]

wstyd (daw.) — skromność, cnotliwość, nieskazitelność. [przypis redakcyjny]

wstyd twarz pali (…) na wspomnienie korca — Jeden z członków szlachetnej rodziny Kiaramonti, zarządzający publicznymi zbożowymi spichrzami, zmniejszył korzec, jakim zboże mierzono, wyjmując z niego jedną deskę. Za to fałszerstwo skazany został na śmierć. [przypis redakcyjny]

w styksowym wykąpana mule — oczyszczona z dawnych wad przez śmierć — upadek. Styks — rzeka w greckiej krainie zmarłych. [przypis redakcyjny]

w stylu… maison-niponowym — w stylu domu japońskiego. [przypis redakcyjny]

w sukcesji — w dziedzictwie. [przypis redakcyjny]

w Sukiennicach, w gabilotce — w gablotce kramu w hali krakowskich Sukiennic. [przypis redakcyjny]

w swobodzie — gdy był wolny (swobodny) od trosk i cierpień. [przypis redakcyjny]

w swoich rzeczach — w swoich sprawach. [przypis redakcyjny]

w swojej repartycji — w swoim przydziale. [przypis redakcyjny]

W swym jadzie go pogrąży, w przeraźliwej dżumie — obrażone Erynie nasyłają śmiercionośną epidemię. [przypis redakcyjny]

Wszak nie Rzym (…) twemu — Cicero głosił, że dla mędrca cały świat jest domem, więc wygnanie nie jest wielkim nieszczęściem; gdy jego wygnano z Rzymu, bardzo rozpaczał. [przypis redakcyjny]

wszakże. [przypis redakcyjny]

w szcześliwe czasy — w szczęśliwych czasach. [przypis redakcyjny]

wszędy (starop.) — wszędzie. [przypis redakcyjny]

wszech piękniejsza / Co ich kolwiek… — piękniejsza od wszystkich, co ich… [przypis redakcyjny]

wszedł na bardzo duży (plac) — Place de la Madelaine, plac Magdaleny. [przypis redakcyjny]

wszelkie wróżby pogańskie (…) Bóg prawdziwy — ustępy okólnika przytaczamy wedle Jucewicza (Litwa, 1846, s. 118 i 140). W dziele ks. M. Wołonczewskiego głuche o tym okólniku milczenie, jakoby niechęć, na jaką sam autor (Jucewicz, zmianą religii) się niegdyś naraził, i jego materiały trafiała. [przypis redakcyjny]

Wszelkie zaoszczędzenie pracy (…) natychmiast zmniejsza względną wartość — Ricardo, jak wiadomo, wartość towaru określa „ilością pracy potrzebnej do jego wytworzenia”. Forma wymiany panująca przy wszelkiej produkcji towarowej, a zatem i przy kapitalistycznej, sprawia, że wartość wyraża się nie wprost ilością pracy, lecz ilością jakiegoś innego towaru. Wartość towaru wyrażona pewną ilością innego towaru (pieniędzmi lub też nie), nazywa się u Ricardo wartością względną (Przypis F. Engelsa do przekładu niemieckiego). [przypis redakcyjny]

wszem (starop.) — dla wszystkich. [przypis redakcyjny]

wszeteczeństwa — w drukach: „wszeteczności”, poprawione przez Czubka na podstawie rękopisu. [przypis redakcyjny]

wszeteczeństwo (daw.) — bezwstyd, nieprzyzwoitość, występek. [przypis redakcyjny]

wszeteczeństwo — [tu:] świegotliwość [tj. wesoła gadatliwość]. [przypis redakcyjny]

wszeteczne (starop.) — naganne. [przypis redakcyjny]

w szostymdziestym lecie — w sześćdziesiątym roku (jej) życia. [przypis redakcyjny]

wsztki — w rkps. tu i w ośmiu jeszcze innych miejscach występuje forma „wsztki”, co nasuwa przypuszczenie, że pisarz tak ją wymawiał. [przypis redakcyjny]

w szufladzie Twojej leży — Przedświt. [przypis redakcyjny]

Wszyscy byli ukształtowani (…) zaprawność — w oryginale: They all took after the king, too, in being large, corpulent, oily men, as well as inimitable jokers, co należałoby tłumaczyć: „Wszyscy byli ukształtowani wedle królewskiego pierwowzoru pod względem wielkiej tuszy, dostatniego otłuszczenia i nieporównanej do błazeństwa zaprawności”. [przypis redakcyjny]

Wszyscy czynni członkowie Rzeczypospolitej (…) będą podzieleni na trzy klasy — proponując podział obywateli na klasy, Russo nie staje w sprzeczności z zasadniczym swoim postulatem równości obywatelskiej. Wszyscy obywatele podlegają tym samym prawom, żadna klasa nie korzysta z jakichś specjalnych przywilejów czy egzempcji [egzempcja (daw.) to przywilej zwalniający od jakiegoś obowiązku nakazanego prawem; red. WL]; różnią się one od siebie tylko pewnymi honorowymi uprawnieniami, a dostęp do nich jest dla każdego otwarty. Ta myśl wynagradzania obywateli za ich zasługi zaszczytnymi odznakami, pobudzającymi ambicję i rywalizację innych, przewija się w dziełach Russo ciągle. I tak w Ekonomii politycznej pisze: „Obywatele dobrze zasłużeni ojczyźnie winni być wynagradzani zaszczytami, nigdy zaś przywilejami”. W Projekcie konstytucji dla Korsyki: „Wszyscy winni być równi na mocy prawa urodzenia; państwo winno przyznawać wyróżnienia tylko zasłudze, cnotom, usługom oddanym ojczyźnie, a te wyróżnienia nie powinny być dziedziczne, tak jak nie dziedziczy się zalet, które je uzasadniają. Wkrótce zobaczymy, w jaki sposób można ustopniować w narodzie różne klasy tak, by urodzenie ni szlachectwo nie grało przy tym żadnej roli”. W dalszym ciągu wprowadza podział ludności na trzy klasy: 1) aspirantów, 2) patriotów, tzn. żonatych właścicieli pewnego obszaru gruntowego, 3) obywateli żonatych mających dwoje dzieci i będących właścicielami budynku mieszkalnego oraz gruntu wystarczającego do wyżywienia rodziny. Podział ten ma na celu „związanie ludzi z ziemią przez wzięcie jej za podstawę rozróżnień pomiędzy nimi i za podstawę ich uprawnień, oraz wzmocnienie tego węzła przez węzeł rodziny”. Nie waha się więc tutaj oprzeć podziału na własności gruntowej i przyznać członkom każdej klasy praw odrębnych. Stoi to w oczywistej sprzeczności z postulatem równości. Wprawdzie rzuca myśl, że gminy będą obowiązane przydzielać grunta żeniącym się, ale nie rozwija bliżej tego projektu, a przy tym zachowuje dla potomków prawo spadkowe po ojcu. Cały projekt podziału obywateli na klasy stosownie do ich zasługi rozwija Russo obszernie i w harmonii z ogółem swoich poglądów dopiero w Uwagach. [przypis redakcyjny]

Wszyscy nienawidzą — niechęć opinii oświeconej do Polski, wywołana wiadomościami o ucisku chłopa i nietolerancji wobec innowierców, zręcznie podsycana przez Fryderyka II i Katarzynę II, znalazła wyraz dobitny w pismach Woltera i innych filozofów; por. St. Kot, Rzeczpospolita Polska w literaturze politycznej Zachodu, Kraków 1919, str. 202–207, 228. [przypis redakcyjny]

wszystek zespół — cały zespół (fragmentów ciała). [przypis redakcyjny]

Wszystkie ciała są albo w ruchu, albo w spoczynku — Por. List 83 (dawniej 72). [przypis redakcyjny]

Wszystkie czynności (…) zwanym — [Junius,] O naśladowaniu greckich dzieł sztuki, s. 23. [przypis redakcyjny]

wszystkiej kolekty — całej zbiórki. [przypis redakcyjny]

wszystkie objawy przymiotów bóstwa, o ile zapatrujemy się na nie jako na rzeczy, które są w bóstwie i nie mogą bez bóstwa ani być, ani dać się pojąć — Por. List 58 (dawniej 62) § 3. [przypis redakcyjny]

Wszystkie teksty podają zgodnie ten wiersz w brzmieniu: „Kładzie żółć przy goryczy, ciernie z kwiaty mieści”. W miejsce niewłaściwego „przy goryczy”, co jest oczywistym przepisaniem się Krasickiego, wprowadzono koniekturę wydawcy: „przy słodyczy”. [przypis redakcyjny]

Wszystkie te okupy określone były sumą pieniężną. Ponieważ jednak te ludy, zwłaszcza przez czas, który były w Germanii, nie miały prawie pieniędzy, można było dawać bydło, zboże, sprzęty, broń, psy, ptaki myśliwskie, ziemię, etc. — Tak prawo Iny szacowało życie na pewną sumę pieniędzy lub na pewną cząstkę ziemi. [przypis redakcyjny]

Wszystkie wielbłądy y konie rozbito, które żywnością beło naiuczono (starop.) — forma czasu zaprzeszłego biernego; [dziś: (…) zostały rozbite, które (…) były najuczone; tzn. objuczone; red. WL]. [przypis redakcyjny]

Wszystko jednak zrozumiałem… — Rzecki miał rzeczywiście pewne podstawy, by w Colinsie dopatrywać się emisariusza politycznego. W czasie wojny rosyjsko-tureckiej Anglia wysyłała do Królestwa swych agentów, ażeby pobudzać Polaków do powstania. Inspiracja ta padła jednak na grunt nieprzychylny; jedynym jej rezultatem był rychło (w marcu 1873) wykryty spisek warszawskiej młodzieży akademickiej z Adamem Szymańskim na czele. [przypis redakcyjny]

wszystkokrotnej — wszystko uśmierzającej, wszystko skracającej, kładącej wszystkiemu kres. [przypis redakcyjny]

wszystko mi równo, niech ze mnie i kładkę przez wodę zrobią — szczegół ten uderza, skoro przypominamy, że na pamięć zmarłych właśnie po Litwie kładki przez rzeczki itp. stawiano; czy nie zaszło tu jakie nieporozumienie ze strony Einhorna? Zwracamy również uwagę na szczegół o nieprzystępności gajów, powtarzający się dosłownie u Długosza o Litwie. [przypis redakcyjny]

wszystko posiadał — tu: posiadał całą wiedzę. [przypis redakcyjny]

wszystko przez bóstwo jest z góry wyznaczone, wszakże nie z wolnej woli lub z upodobania bezwzględnego, lecz z natury bezwzględnej bóstwa, czyli z jego mocy nieskończonej — Por. List 56 (dawniej 60) § 11. [przypis redakcyjny]

wszystko (starop.) — ciągle, bez ustanku. [przypis redakcyjny]

wszystko to wbrew rozporządzeniom prawa wokoniańskiego: godne zaś uwagi jest, że nie poniechano całkowicie ducha tego prawa — Tę samą różnicą widzimy w rozmaitych zarządzeniach prawa papiańskiego. [przypis redakcyjny]

wszystko woła (z białorus.) — ciągle woła. [przypis redakcyjny]

wszytkie — wszystkie (starop. postać wyrazu; później pod wpływem analogii do wszyscy wtrącono –s. [przypis redakcyjny]

wszytki kąciki — wszystkie zakamarki, całą przestrzeń domu. [przypis redakcyjny]

wszytki (starop.) — wszystkie. [przypis redakcyjny]

wszytko (starop.) — tu: wszystkiego. [przypis redakcyjny]

w tąż (daw.) — również. [przypis redakcyjny]

w tąż — tak samo. [przypis redakcyjny]

wtąż — tak samo. [przypis redakcyjny]

w tak małym wieku — w tak młodym, delikatnym wieku. [przypis redakcyjny]

w takt jakiejś (…) melodii (…) poczęły zjawiać się (…) wizje, wspomnienia, myśli i słowa — Taka też mniej więcej była zwykła kolej twórczości Schillera według jego własnego wyznania. [przypis redakcyjny]

w tamtym prawdziwym Luwrze — chodzi o magazyn noszący tę nazwę, mieszczący się przy ul. Tivoli. [przypis redakcyjny]

W tę bądź przedsię panem — w stateczności bądź właśnie bogaty, posiadaj ją w dostatecznym stopniu. [przypis redakcyjny]

w tę waszą świątynię podziemną — Erynie jako boginie podziemne mają podziemne świątynie. [przypis redakcyjny]

Wtedy to ukazał mi się w pierwszych zarysach i ów utwór — Szkice węglem. [przypis redakcyjny]

Wtedy — z tęsknem wejrzeniem — Wtedy, tj. po dokonaniu wyżej wymienionych czynności. Jaśniej byłoby zam. wtedy powiedzieć: potem. Tak samo też w w. 1418. [przypis redakcyjny]

W tej części świata , skąd ciepły powiewa wiatr do Europy — Hiszpania, ojczyzna św. Dominika, który współcześnie ze św. Franciszkiem urodził się w roku 1170, w mieście Kallaroga, w starej Kastylii. Jego rodzice, ojciec Feliks Guzman, matka Joanna Aza, pochodzili ze szlachetnego i świetnego rodu. Do dzisiaj jeszcze książęta z Medina Sidonia swój rodowód w prostej linii z krwi Guzmanów prowadzą. [przypis redakcyjny]

w tej mierze — w tej sytuacji. [przypis redakcyjny]

W tej perle — W tej gwieździe. [przypis redakcyjny]

w tej porze — w tych okolicznościach. [przypis redakcyjny]

W tej pracy odtwórczej fantazji młodego chłopca pomagało (…) dzieło z wielkimi sztychami hellenistycznych ruin Baalbeku i Palmiry na terenie Syrii — jak wielkie wrażenie wywierały na Słowackiego te sztychy, świadczy fakt, że pamiętał o nich jeszcze w 1837 r., Listy do Matki, wyd. Leon Piniński, Warszawa 1932 r., t. II. str. 30. [przypis redakcyjny]

w tej tu śmiertelności — na tym świecie podległym śmierci. [przypis redakcyjny]

W tej wielkiej księdze — To jest: w Bogu. [przypis redakcyjny]

W tej wojnie, Hipolicie, coś ją miał (…) Piętnaście galer wziąwszy oraz Wenetowi — ma na myśli zwycięstwo kardynała Hipolita d'Este nad Wenecjanami, którym odebrał liczne galery. [przypis redakcyjny]

Wtem nam się góra pokazała w dali — Według wykładu jednych komentatorów Dante przez tę górę chciał wyrazić czyściec; według drugich: chciał przez tę górę wyrazić fantastyczną wyspę Atlantis w Oceanie Atlantyckim. Może pragnął przestrzegać przed zbyt śmiałymi wyprawami morskimi. A może chciał wyrazić tę prawdę, że pragnienie wiedzy dążące poza granice umysłowi ludzkiemu zakreślone, gotuje zgubę człowiekowi. [przypis redakcyjny]

Wtem stanął starzec szlachetny (…) — Tym starcem szlachetnym jest Katon, strażnik czyśćcowy. [przypis redakcyjny]

Wtem wąż, i za to odtąd wężów lubię — Poeta polubił węże, odkąd widział, jak jeden z nich ducha bluźniącego Bogu ukarał. [przypis redakcyjny]

wtenczas działa, kto pił wód tych dwoje — Ci tylko przypomnieniem swoich dobrych uczynków rzeczywiście mogą być orzeźwieni, którym przypomnienie złych wad i skłonności już nie będzie dogryzać. [przypis redakcyjny]

wtenczas — dziś popr.: wtedy. [przypis redakcyjny]

wtenczas jeszcze, kiedy nań ostrym zarabiano żelazem — tj. w czasie, kiedy wojsko ruszono z leż zimowych przeciw Moskwie. [przypis redakcyjny]

Wtenczas ujrzałem cały otwór jamy — W siódmym oddziale kręgu ósmego karani są złodzieje, widzimy ich pod postacią wężów i gadów, to pod postacią człowieka, za lada dotknięciem przemieniają swoje postaci, jeden w drugiego kształty przechodzi, a każdy broni się od przyobleczenia się w kształty nieswojskie; nawzajem radzi sobie szkodzą i wzajem się nienawidzą. W tej i następnej pieśni poeta zadziwia czytelnika bogactwem swojej fantazji, która po głębszej rozwadze nie wyda się wszakże tylko próżną grą wyobraźni, ale najlogiczniej zastosowaną do charakteru występku, jaki się tu karze. Wiadomo jest, że choć złodzieje łączą się z sobą w złym zamiarze, udzielają sobie nawzajem swych wiadomości i praktyk i tak niejako przemieniają się jeden w drugiego, przecie lada większa korzyść waśni ich, w razie potrzeb jeden drugiego nie szczędzi i na ofiarę poświęca. Że potępieni są wzajemnym narzędziem swojej kary w piekle, nic w tym dziwnego; zdarza się to między złymi ludźmi i na ziemi. [przypis redakcyjny]

W ten czas urodzi się mąż serdeczny i śmiały — Hipolit Esteński ur. w r. 1479 („a pisać do piąciuset lat dwadzieścia będą” 4, 8), któremu poeta poświęca strofy 5–8. [przypis redakcyjny]

W ten sposób głosowano w Rzymie. [przypis redakcyjny]

W ten sposób właśnie Werter pozbawił się potem życia. [przypis redakcyjny]

wterebić (daw., reg.) — wprawić. [przypis redakcyjny]

wtóry bóg — Kronos, ojciec Zeusa, przez syna pozbawiony władzy. [przypis redakcyjny]

wtóry (daw.) — drugi. [przypis redakcyjny]

W tobie jest więcej flegmy, a we mnie sama cholera — nawiązanie do starożytnej teorii humorów, spisanej przez Hipokratesa, według której zdrowie człowieka zależy od równowagi w organizmie czterech humorów: krwi, śluzu (flegmy), żółtej i czarnej żółci (melancholii); u choleryka przeważa żółta żółć. [przypis redakcyjny]

W tobiem ja, Panie, położył nadzieję — Aniołowie, ażeby ośmielić głębokim wstydem upokorzonego poetę, śpiewają ten wiersz z Psalmu 31; wiersz pełen pociechy i duchowej prawdy, jaką on działa na upokorzonego grzesznika, którego skrucha we łzach się rozpływa. [przypis redakcyjny]

w to patrzaj — patrz na to. [przypis redakcyjny]

wtrawia — wprawia, ćwiczy; termin z języka myśliwskiego. [przypis redakcyjny]

wtretowany — wtłoczony. [przypis redakcyjny]

w trząski (daw.) — truchtem. [przypis redakcyjny]

w turniroch (starop.) — w turniejach. [przypis redakcyjny]