Przypisy

przyjaciel — tu w znaczeniu: dozgonny przyjaciel, mąż. [przypis redakcyjny]

przyjaciel — tu: żona. [przypis redakcyjny]

przyjadę — do Ludzimierza, gdzie do Tetmajerów wybiera się Wanda. [przypis redakcyjny]

Przyjaźń? a nasze hufy nie z sobą na sejmie — Możni panowie polscy nieraz przyprowadzali z sobą na sejmy hufce nadwornego wojska. Miecznik oczywiście swoją własną siłą zbrojną nie rozporządzał i mówiąc „nasze hufy” ma zapewne na myśli z jednej strony hufy wojewody, z drugiej zaś hufy jakiegoś możnego przeciwnika wojewody, którego sam był adherentem [adherent: zwolennik, stronnik; Red. WL]. [przypis redakcyjny]

przyjazność (propensio) (…) odraza (aversio) — W Przyp. do Tw. 15 wzruszenia te nazwane są: „sympathia” i „antypatia”. [przypis redakcyjny]

przyjdziem nad brzeg Acheronu — Rzeka, jaką spotykamy w sieni piekielnej, to Acheron. Potem koleją następują Styks, Flegeton, a na koniec Kocyt: bo Lete płynie w czyśćcu, gdzie grzechy zgładzone zupełną pokutą toną w niepamięci. Tak to Dante mitologię pogańską stosuje do piekła chrześcijańskiego. Charon przewożący blade cienie umarłych w starożytnym piekle i w Dantowskim odgrywa tą samą rolę. [przypis redakcyjny]

przyjechał (…) do obozu — 8 sierpnia. [przypis redakcyjny]

przyjechał z Jerozolimy starszy — poprawione z zaczętego słowa: młod(szy). [przypis redakcyjny]

przyjmi — dziś popr. forma trybu rozk.: przyjmij. [przypis redakcyjny]

przyjmi — starop. forma rozkaźnika z końcówką –i, częsta w zabytkach w. XIV i XV. [przypis redakcyjny]

przyjmował z niewzruszoną flegmą nowych panów, nowe rządy, nowe wiary, jakie mu po kolei narzucano — o jedynej większej akcji łotewskiej „Zemgoły” opowiada ruski latopis pod r. 1107: zwyciężyli wtedy wszystkich braci Wsiesławiczów i z drużyny ich zabili 9000 (liczba wydaje się znacznie przesadzoną). W 80 lat później, gdy biskup Meinhard i jego Liwowie gród Ikeskolę (Uexküll) murowali, napadli Zemgoły warownię i, nieświadomi murarskiego kunsztu, prostym zarzucaniem powrozów na mury kamienie ich do Dźwiny ściągnąć chcieli. Roku 1215 Estowie, wracając z wycieczki, pojmali właśnie letgolskiego Talibalda, który kryjówkę leśną przedwcześnie był opuścił, i piekli go u ognia, aby wydał pieniądze; gdy ten część tylko im wskazał, piekli go dalej, na co on: „bym wam wszystkie pieniądze, własne i synów moich, wskazał, przecież mnie zamęczycie” — więc im nic więcej nie wyjawił. I upiekli go żywcem, jak rybę. Synowie, mszcząc ojca, splądrowali wsie Estów, paląc je i piekąc żywcem wszystkich jeńców, dzieci zaś i niewiasty, bydło i konie uprowadzali; żadna kryjówka leśna nie uszła ich baczności. Niebawem sami synowie Talibalda więcej niż stu znaczniejszych Estów na pamiątkę ojca lub żywych spalili lub w inny sposób okrutnie zamęczyli; pomagała im reszta Łotwy i wyplenili ziemicę z ludzi i pokarmu. Jak na Litwie, tak i u Łotwy decydowały o wszystkim wyrocznie losów; wojnę wypowiadali rzucaniem dzid; sojusze utwierdzali na miecze; napad nieprzyjaciół udaremniali stawianiem żelaznych łapek itd. [przypis redakcyjny]

przykładać — przybijać do lądu. [przypis redakcyjny]

przykład — tu: broń, strzelby. [przypis redakcyjny]

przykłonniejszy (starop.) — [forma lm:] skłonniejsi. [przypis redakcyjny]

przykłonny (starop.) — skłonny. [przypis redakcyjny]

przyklęknął, chwycił w dłoń piasku — zwyczaj ludowy kazał przysięgać w ten właśnie sposób. [przypis redakcyjny]

przykop (daw.) — rów biegnący wzdłuż czegoś, tutaj: grządek. [przypis redakcyjny]

przykrszy (daw. forma) — bardziej przykry. [przypis redakcyjny]

przykrszy (starop. forma) — przykrzejszy. [przypis redakcyjny]

przykrszy (starop. forma) — stopień wyższy od przykry, zamiast: przykrzejszy. [przypis redakcyjny]

przyłóg — rola odłogiem leżąca. [przypis redakcyjny]

przyłomione — złamane. [przypis redakcyjny]

przylutowane — przymocowane. [przypis redakcyjny]

przym — dziś popr.: przyjm, przyjmij. [przypis redakcyjny]

przymiotek (starop.) — wada. [przypis redakcyjny]

przymioty — cechy, właściwości, oznaki. [przypis redakcyjny]

przymkni sie (starop.) — przybliż się. [przypis redakcyjny]

przy mnie święta niewiasta stanęła — Tu prawda w postaci świętej niewiasty przemawia do Wirgiliusza, to jest do rozumu, ażeby go objaśnić, jakie jest fałszywe szczęście: i obnażając w oczach jego larwę kłamstwa, pokazuje mu ją w rzeczywistej jej postaci. [przypis redakcyjny]

przymnożyć (starop.) — sprawić, by ktoś miał czegoś więcej. [przypis redakcyjny]

przymówki kapturu — wstydu. [przypis redakcyjny]

przy możliwych wyborach do rady miejskiej — miasta w Królestwie, poza krótkim okresem rządów Wielopolskiego, nie posiadały samorządu. [przypis redakcyjny]

przynamniej (starop.) — przynajmniej. [przypis redakcyjny]

przynuka (daw., reg.) — zachęta. [przypis redakcyjny]

przynuka (daw., reg.) — zachęta. [przypis redakcyjny]

przynuka (reg.) — zachęta. [przypis redakcyjny]

przynuka (z rus.) — zachęta, przynaglanie. [przypis redakcyjny]

przypada* — przychodzi. [przypis redakcyjny]

przypadku złego — od złego przypadku. [przypis redakcyjny]

przypadłości (starop.) — przedmioty, rzeczy. [przypis redakcyjny]

przypadną na lewe skrzydło — bitwa ta, niepomyślna dla sprzymierzonych Holendrów i Duńczyków, została stoczona 23 lipca 1659. [przypis redakcyjny]

przypadnie — pokryje się. [przypis redakcyjny]

przypadnie — stanie się, zdarzy się. [przypis redakcyjny]

przypadnie — wypadnie. [przypis redakcyjny]

przypaść na co (starop.) — zgodzić się [na co], podjąć się [czego]. [przypis redakcyjny]

przypasany do miecza rycerz — Kochanowski brał udział w wyprawie inflanckiej z r. 1568 (por. Pieśni, I 13); tutaj powtarza żart Cycerona o wojowniku małego wzrostu. [przypis redakcyjny]

przypatrować (starop.) — przyciągać. [przypis redakcyjny]

przypiąć (starop.) — dokuczyć; [por.] głód przypnie. [przypis redakcyjny]

przypiec grzanki — tu ironicznie: dogodzić, sprawić przyjemność. [przypis redakcyjny]

przypij każdy swemu — w domyśle: sąsiadowi. [przypis redakcyjny]

Przypisek ten pochodzi nie od Wertera, lecz, jak i poprzednie — od wydawcy. „Teraz” mówi wydawca, bo między rokiem 1771, t.j. data listu Wertera, a rokiem wydania dzieła (1774) ukazały się kazania Lavatera, zawierające także kazanie na wspomniany temat. Lavater, Jan Kasper (1741–1801), autor dzieła Physiognomische Fragmente zur Beforderung der Menschenkentniss und Menschenliebe (1775–1778), w którym propagował myśl poznawania charakterów ludzkich z fizjonomii. Lavater był także autorem wielu pieśni religijnych i świeckich, kazań i rozpraw. [przypis redakcyjny]

przypisny — poddany właściciela wsi, który mu pozwolił wyuczyć się rzemiosła. [przypis redakcyjny]

[przypis redakcyjny]

przypławiony — przywieziony wodą. [przypis redakcyjny]

przy podatkach i przy wielu innych najużyteczniejszych krajowi ustawach — przy sposobności rozpraw o przeznaczeniu dóbr Kawalerów Maltańskich (zob. dalej), których Poniński był przeorem. [przypis redakcyjny]

przypodobnić (starop.) — stać się podobnym. [przypis redakcyjny]

przypominały „studia z natury” — przypominały obrazy, portrety malowane z natury. [przypis redakcyjny]

Przypominam się pamięci p. Marcjanny — Łempickiej. [przypis redakcyjny]

Przypominasz krwawe łuny — aluzja do tzw. „koliszczyzny”, krwawego buntu chłopów ukraińskich przeciw polskiej szlachcie w 1763 r. Postać Wernyhory zjawia się na tle tych właśnie historycznych wydarzeń; na takim też tle ukazuje go Słowacki w Śnie srebrnym Salomei. Tam poeta każe mu opowiadać, iż porwie go „piekielny, biały rumak” z „lirą grającą u siodła”, ale że wróci, kiedy Polska będzie trupem; na dźwięk liry trup Polski powstanie. Przed Weselem, a nawet przed weselem Rydla, pisał Wyspiański rapsod pt. Wernyhora. [przypis redakcyjny]

przypomniał się światu, że żyje — w pierwodruku: że jeszcze żyje. [przypis redakcyjny]

Przypomnij Moskę — Buondelmonte przyrzekł ożenić się z panną z domu Amidei, gdy tymczasem nagle zmienił swój zamysł i ożenił się z krewną Donatich. Ten postępek rozjątrzył gniew wielu domów spokrewnionych z rodem Amidei. Uberti i Lamberti głośno wołali: „Zemścić się, ukarać Buondelmonta!”. Starsi radzili roztropność i umiarkowanie: lecz młody Moska wrzący gniewem, radził zabić Buondelmonta, którego sam na koniec przebił puginałem. Ta familijna tragedia dała początek stronnictwom i sporom, jakie przez długie czasy wstrząsały Florencją. [przypis redakcyjny]

Przypomnij sobie, drogi — Przypomnij sobie moje słowa. Jest to przepowiednia, że sławę zdobytą w bitwie z Tatarami przyjdzie okupić strasznym nieszczęściem, że promień tej sławy będzie miał jaskrawy, krwawy zachód, po którym nastąpi noc niczym nieukojonej rozpaczy. [przypis redakcyjny]

Przypomnij sobie Piotra z Medicyny — Medicyna wziął imię od miejsca swego urodzenia w ziemi bolońskiej; warchoł i intrygant, kłócił lud ze szlachtą, waśnił władców Rawenny i Rimini. [przypis redakcyjny]

przypowiedzieć służbę komu (starop.) — przyjąć na służbę. [przypis redakcyjny]

przyprawa (starop.) — ozdoba. [przypis redakcyjny]

przyprawa (starop.) — [tu:] ochrona. [przypis redakcyjny]

przyprawia go w położenie (…) wyjątkowe — raczej: sytuuje go w położeniu wyjątkowym. [przypis redakcyjny]

przyprawy (starop.) — [tu:] lekarstwa, sposoby. [przypis redakcyjny]

przypuścić się na kogo (starop.) — zdać [się na kogo]. [przypis redakcyjny]

przypust (neol.) — dostęp. [przypis redakcyjny]

przyrobek — w gwarach istnieje słowo „przyrobiska” oznaczające grunta powstałe na karczowiskach; tu raczej w znaczeniu: powiększenie, to, co zostało przyrobione. [przypis redakcyjny]

przyrodne własności — przyrodzone prawa. [przypis redakcyjny]

przyrodzenia — natury, pojmowanej podówczas jako zespół pierwiastków materialnych i duchowych; stąd Dziewica nazywa je „powszechną ojczyzną ciał i dusz”. [przypis redakcyjny]

przyrodzenie* (daw.) — to, co jest przyrodzone człowiekowi, natura. [przypis redakcyjny]

przyrodzenie (daw.) — tu: natura, przyroda. [przypis redakcyjny]

przyrodzony (daw.) — naturalny. [przypis redakcyjny]

przyśnica — przecznica, droga rozstajna. [przypis redakcyjny]

przysada — nadmiar. [przypis redakcyjny]

przysada — przywara, wada. [przypis redakcyjny]

przysada (starop.) — postępek. [przypis redakcyjny]

przysady — czegoś gorszego, niedoskonałości. [przypis redakcyjny]

przyschnąć — przylgnąć. [przypis redakcyjny]

przysiągłem — złamanie tej przysięgi odpłaca Werter śmiercią. [przypis redakcyjny]

przysiędę — dziś popr.: przysiądę. [przypis redakcyjny]

przysięgą — [Poniński] złożył zwykłą przysięgę poselską przed wyborcami (obecnie ślubowanie składane jest przed Sejmem). [przypis redakcyjny]

Przysięga — jeden z licznych wierszy powtarzających nutę popularnego wiersza Tetmajera Evviva l'arte! [przypis redakcyjny]

przysięga — tu: dotycząca ścisłego przestrzegania statutów ordynackich. [przypis redakcyjny]

Przysięgi nie zażąda, ani jej nie złoży! — nie będzie żądał sądu (w sądzie obydwie strony składały przysięgę). Erynie stoją na stanowisku, że skoro ktoś zabił — musi zginąć. Sądu żadnego nie uznają i nie chcą do niego dopuścić. [przypis redakcyjny]

przyskępszym — skąpiej. [przypis redakcyjny]

Przy słowach: „Wchodzą Kapulet i Pani Kapulet”, opuszczono: „Pan Kapulet w sukni” (było to okrycie na ulicę). Przy braku dekoracji takie zmiany ubioru od razu sugerowały widzom zmianę miejsca akcji. [przypis redakcyjny]

Przysłowie łacińskie: „Nie obchodź się ze mną jak z wyrodnym bratankiem”, przytacza Horacy (Satyry II 3, 87). [przypis redakcyjny]

przysłowiem zostało — stało się hasłem powszechnym. [przypis redakcyjny]

Przysłowie oparte na Ewangelii św. Mateusza (Mt 7:3). [przypis redakcyjny]

przysłusze (starop.) — przystoi, słuszno jest. [przypis redakcyjny]

przysłuszy się (starop.) — przystoi. [przypis redakcyjny]

przyspieje (daw.) — przybywa. [przypis redakcyjny]

przysporzyli — tu: przyczynili się do. [przypis redakcyjny]

przysposobionych — zastosowanych; tu: spaczonych. [przypis redakcyjny]

przy sposobności — w pierwodr. zapewne omyłka druku: przy spokojności. [przypis redakcyjny]

przystawi — dostarczy, dostawi. [przypis redakcyjny]

przystaw — komisarz przydany dla bezpieczeństwa, zaopatrujący również wszystkie potrzeby posłów [przypis redakcyjny]